Constantijn I: Contributions to Christianity and Other Accomplishments

Door Gregory S. Aldrete P.h.D., University of Wisconsin, Green Bay

Constantijn I was een van de beroemdste keizers van Rome en de eerste die het christendom beleden heeft. Hij regeerde tijdens de 4e eeuw, en enkele van zijn belangrijke verwezenlijkingen zijn zijn steun aan het christendom, de bouw van de stad Constantinopel, en de voortzetting van de hervormingen van Diocletianus.

Constantijn en het christendom

Constantijn’s aanvaarding van het christendom markeerde de transformatie van het christendom van een obscure sekte tot een dominante religie. Door het christendom te omarmen, dat monotheïstisch van aard was, introduceerde Constantijn het idee dat de enige en wettige God hem had uitverkoren als de enige kanshebber op de troon. Behalve dat dit idee belangrijke politieke gevolgen had, betekende het ook een belangrijke verschuiving in de relatie tussen de keizer en het goddelijke. In een periode waarin er meerdere kandidaten waren voor de keizerlijke troon, maakte deze handige filosofie de rivaliserende kandidaten onwettig en verzekerde Constantijn van zijn gezag.

Constantijns oprechtheid in zijn bekering

Tijdens zijn vroege carrière leek Constantijn sterk aangetrokken te zijn geweest tot het idee om zich op één lijn te stellen met een godheid die een persoonlijk belang had bij zijn succes. Aanvankelijk concentreerden deze beweringen zich rond de zonnegod in zijn verschijningsvorm als Sol Invictus, de ‘onoverwinnelijke zon’. Het was ook een doelbewuste poging om zijn troepen te motiveren door gebruik te maken van zijn associatie met Sol Invictus of ‘de onoverwinnelijke’.

Later, in 310 na Christus, beweerde hij een visioen te hebben gehad van Apollo die hem de overwinning beloofde, een gebeurtenis die hij op munten herdacht. Een soortgelijke bewering van manifestatie door een christelijke God vóór de Slag bij de Milvische brug heeft geleid tot een debat onder de geleerden. Sommigen beweren dat deze visioenen cynische verzinsels van Constantijn waren om zijn soldaten te inspireren voor cruciale militaire invasies, anderen beweren dat het christendom slechts een kleine cultus was ten tijde van de Slag bij de Milvische Brug en dat als Constantijn berekenend was geweest, hij een meer populaire God zou hebben gekozen voor zijn visioen. De obscuriteit van het christendom in zijn tijd en het feit dat Constantijn de rest van zijn leven christen bleef, waren de argumenten die de echtheid van zijn bekering ondersteunden.

Dit is een transcript uit de videoreeks Het Romeinse Rijk: Van Augustus tot de val van Rome. Bekijk het nu op The Great Courses Plus.

Contradicties van Constantijn, de Christen

Constantijn bleef echter enkele daden stellen die in strijd leken met zijn idee een Christen te zijn. Zo bleef Constantijn, zelfs tien jaar na zijn bekering tot het Christendom, munten slaan met afbeeldingen van traditionele Romeinse goden en zijn favoriete heidense god, Sol Invictus. Hij bleef de heidense tempels subsidiëren uit de keizerlijke schatkist en nam het ambt van Pontifex Maximus over – de opperpriester van de Romeinen die de rituelen voor de traditionele heidense goden voorzat. Ook raadpleegde hij een heidens orakel toen zijn hoofdstad door de bliksem werd getroffen.

Daarnaast hanteerde Constantijn een voorzichtige aanpak bij zijn publieke promotie van het christendom. Om bijvoorbeeld de overwinning na de slag bij de Milvische brug te herdenken, bouwde hij een triomfboog in Rome; de inscriptie op ‘De boog van Constantijn’ vermeldt echter niet specifiek het christendom, maar schrijft in plaats daarvan de overwinning toe aan een niet nader genoemde ‘goddelijke kracht’ en ‘de grootheid van Constantijns geest’.

Constantijn wachtte tot vlak voor zijn dood met zich te laten dopen. Hoewel zo’n uitgestelde doop in die tijd gebruikelijk was, is zijn toewijding aan de godsdienst keer op keer in twijfel getrokken.

De afbeelding van een gouden medaillon uit 315 n.Chr. toont Constantijn die de gebruikelijke heerserscepter, die de vorm van een kruis heeft, omhoog houdt. Terwijl de helm van de keizer versierd is met het christelijke Chi-Rho symbool, draagt zijn schild de wolf die Romulus en Remus verpleegde. Constantijn presenteerde zich ook gladgeschoren, de eerste keizer in eeuwen die dat deed. Dit was een bewuste poging om hem af te schilderen als anders dan anderen. Met Constantijn nam het Romeinse Rijk religie op in de staat en versterkte het zichzelf. Voor Constantijn was het christelijk monotheïsme slechts een middel tot een doel, een legitimatie van zijn visie op het alleen-keizerschap.

Lees meer over het vroege christendom.

Constantijn, de interventionist

Constantijn leek te worden aangetrokken door de politieke uitvloeisels van een monotheïstische religie, omdat het een manier bood om politieke verdeeldheid te beëindigen; maar hij lijkt dit idee vervolgens te hebben uitgebreid naar de religie zelf, besluitend dat het een slechte zaak was als er enige religieuze verdeeldheid onder christenen zou bestaan. Daarom nam hij een actieve rol op zich in pogingen om verscheidene zuiver theologische geschillen op te lossen die de vroegchristelijke gemeenschap dreigden te breken.

In de maand mei van 325 na Chr. zat hij een vergadering van meer dan driehonderd bisschoppen voor tijdens het Concilie van Nicaea. Het concilie debatteerde over de goddelijke status van Jezus en stelde het document in dat de Geloofsbelijdenis van Nicea wordt genoemd, een verklaring van de Orthodoxe Kerk om bepaalde tegengeluiden het hoofd te bieden. De belangrijkste regel van de Geloofsbelijdenis verklaart dat Christus, God en de Heilige Geest “dezelfde goddelijke essentie bevatten”, en tot op de dag van vandaag blijft dit de kernleer van de Katholieke Kerk.

Meer dan alleen maar een leider van de Kerk te zijn, schijnt Constantijn zichzelf zelfs te hebben beschouwd als het equivalent van een apostel. Hij bouwde een basiliek met beelden van de traditionele 12 apostelen en liet in het midden daarvan een nis voor een beeld van hemzelf.

Lees meer over het vroege christendom en de opkomst van Constantijn.

Constantinopel, de Oostelijke Hoofdstad

Een van de belangrijkste prestaties van Constantijn was de bouw van de indrukwekkende stad Constantinopel om te dienen als de Oostelijke hoofdstad van het keizerrijk. Hij koos de oude Griekse kolonie Byzantium en bouwde deze volledig om tot een spectaculaire nieuwe hoofdstad, die hij naar zichzelf noemde, Constantinopel. De oude stad ligt in het huidige Turkije en staat nu bekend als Istanbul.

De grootse nieuwe oostelijke hoofdstad Constantinopel werd officieel ingewijd op 11 mei 330 na Christus. Het had dezelfde kenmerken als de westelijke hoofdstad Rome en bevatte een groot paleis, een amfitheater, een hippodroom voor wagenrennen, een senaat en bibliotheken. De stad was verdeeld in veertien districten, en Constantijn verbleef er het grootste deel van de rest van zijn bewind.

De oostelijke hoofdstad was strategisch gelegen om de Bosporus, de smalle zeestraat die de Middellandse Zee met de Zwarte Zee verbond, te overzien en te controleren. De natuurlijke haven en de geografische ligging tussen Europa en Azië maakten Constantinopel al snel tot een bloeiende havenstad. De stad lag ook op een zeer goed verdedigbaar schiereiland, aan drie zijden omringd door water. Bovendien waren de massieve concentrische muren rond Constantinopel zo ondoordringbaar dat zij de stad meer dan 1000 jaar tegen aanvallen konden beschermen.

Constantijn was zo verliefd op de stad dat hij schaamteloos bestaande steden en monumenten plunderde om zijn nieuwe hoofdstad te verfraaien. Hij ging zelfs zo ver dat hij de heilige drievoet en het standbeeld van Apollo uit het heilige Griekse heiligdom van Delphi naar de nieuwe hoofdstad verplaatste. Hij bouwde ook een aantal belangrijke kerken in de stad, waaronder de eerste versie van de Hagia Sophia.

Het omarmen van de hervormingen van Diocletianus

Niet alleen omarmde Constantijn met enthousiasme de meeste hervormingen, hij ging zelfs een stap verder om ze te ontwikkelen, te versterken en verder te institutionaliseren. Verontwaardigd over het bestaande systeem, was hij erop gebrand bepaalde reguliere maatregelen te verfijnen en te hervormen, en legde zo de basis voor een modelregering die toekomstige keizers zouden volgen.

Hij beschouwde hervormingen in het leger als een belangrijke noodzaak en herstructureerde het leger, met de nadruk op het vergroten van de omvang en de rol van de mobiele cavaleriemacht. En hoewel hij het oude economische beleid voortzette, spande hij zich in om de munteenheid te stabiliseren. Hij verhoogde ook het aantal senatoren om de administratie te verbeteren, maar vervaagde het vroegere onderscheid tussen senatoren en ruiters.

Hoewel alle beleidsmaatregelen van Constantijn zeer doeltreffend waren, kan hij niet als revolutionair worden beschouwd omdat hij slechts een precedent volgde. Toch wilde Constantijn alleen regeren en deed hij geen enkele moeite om het tetrarchaatsysteem dat door Diocletianus was ingesteld, nieuw leven in te blazen. Hij verwierp het tetrarchaatsysteem als opvolgingsprincipe en beval het concept van erfelijke opvolging aan. Verder was zijn geloof in het christelijk monotheïsme een rechtvaardiging voor zijn visie van het alleen-keizerschap.

Lees meer over Diocletianus en de laat-3de-eeuwse hervormingen

Algemene vragen over Constantijn I