Genetyka i PTSD
Zmiany w fizjologii ciała i chemii mózgu, struktury i funkcji w PTSD mogą być produktem nie tylko ekspozycji na traumatyczne doświadczenia, ale także genetycznego makijażu osoby, która doświadcza traumy psychologicznej. Pierwszym krokiem w ustaleniu związku między jakimkolwiek zaburzeniem, w tym PTSD, a genetyką jest określenie, czy osoby o podobnym (np. dzieci i rodzice) lub takim samym (np. identyczne bliźnięta) dziedziczeniu genetycznym mają podobną skłonność do rozwoju zaburzenia. Badania „rodzinne” nad PTSD wykazały, że rodzice dziecka, u którego wystąpiło PTSD, częściej cierpią na PTSD niż inni rodzice, oraz że dzieci, u których rodziców wystąpiło PTSD, częściej cierpią na PTSD niż inne dzieci (Koenen, Moffitt, Poulton, Martin, & Caspi, 2007). Klasyczne badanie przeprowadzone przez Yehudę, Halligana i Bierera (2001) wykazało, że dorosłe dzieci ocalałych z Holokaustu, których rodzice mieli PTSD, były bardziej narażone na wystąpienie PTSD niż inne dorosłe dzieci ocalałych z Holokaustu, których rodzice nie mieli PTSD.
Badania porównujące bliźnięta jednojajowe z bliźniętami dwujajowymi stanowią bardziej szczegółowy test roli genetyki w PTSD niż badania rodzinne, ponieważ wszelkie różnice między tymi dwoma typami bliźniąt wynikają raczej z wyjątkowej równoważności genetycznej bliźniąt jednojajowych niż z innych czynników ryzyka lub ochronnych dla PTSD, które członkowie rodziny mogą mieć wspólne, takich jak ich doświadczenia życiowe w okresie dorastania lub status socjoekonomiczny ich rodzin. Badania bliźniąt umożliwiają naukowcom dokładne oszacowanie stopnia, w jakim genetyka przyczynia się do powstawania PTSD, ponieważ bliźnięta jednojajowe dzielą 100% swoich genów, podczas gdy bliźnięta dwujajowe dzielą średnio 50% swoich genów, a bliźnięta (o ile nie są od siebie oddzielone) dzielą to samo środowisko rodzinne (choć, oczywiście, mogą istnieć różnice w dokładnych doświadczeniach rodzinnych każdego z nich). Badania bliźniąt wykazały, że geny odpowiadają za około 30-45% ryzyka rozwoju PTSD (Koenen i in., 2007; Sartor i in., 2012). Wyniki te pomagają wyjaśnić, dlaczego nie wszystkie osoby narażone na takie same lub podobne urazy psychiczne zapadają na PTSD: podobnie jak w przypadku większości schorzeń medycznych lub psychiatrycznych, biologiczne mocne i słabe strony każdej osoby odgrywają rolę w określeniu, czy narażenie na traumatyczne stresory doprowadzi do PTSD, czy też nie, a także czy PTSD będzie się utrzymywać, czy też będzie można z niego wyjść po wystąpieniu.
Zlokalizowanie dokładnych genów, które odgrywają rolę w PTSD, wymaga bardziej szczegółowych badań konkretnych cząsteczek tworzących geny. W ludzkim genomie znajduje się około 20 000-25 000 genów, ale większość z nich (ponad 99%) jest wspólna dla wszystkich ludzi. Jednak różnice między ludźmi nie wynikają po prostu z konkretnego genu, ale z niewielkich części genów zwanych „polimorfizmami pojedynczych nukleotydów” (w skrócie SNP) – których u ludzi jest około 3 milionów – oraz z kombinacji SNP zwanych „allelami”. Allele to różnice w strukturze genów (np. krótsze vs dłuższe), które mogą prowadzić do odmiennego działania tego samego genu. Biorąc pod uwagę ogromną ilość małych, ale potencjalnie znaczących, różnic w ludzkich genach (allelach), poszukiwanie najbardziej prawdopodobnych „genów kandydujących”, które mogą prowadzić do PTSD jest bardzo trudne. Na szczęście geny można wyróżnić na podstawie ich funkcji w regulacji chemii i funkcji mózgu, np. czy wpływają na produkcję lub działanie neurochemikaliów (np, noradrenaliny, serotoniny lub dopaminy), które z kolei wpływają na funkcjonowanie obszarów mózgu (takich jak oś HPA, locus coeruleus oraz układ limbiczny i kora przedczołowa), o których wiadomo, że są związane z PTSD.
Badano niezliczoną liczbę genów kandydujących w odniesieniu do PTSD (31 genów kandydujących), uzyskując pozytywne, negatywne i sprzeczne wyniki (Voisey, Young, Lawford, & Morris, 2014). Przeprowadzono również cztery badania asocjacyjne całego genomu (GWAS), które zidentyfikowały cztery geny jako związane z PTSD, w tym RORA (Logue i in., 2013), incRNA (Guffanti i in., 2013), intergeniczny SNP (Xie i in., 2013) oraz SLC18A2 (Solovieff i in., 2014). Badania GWAS są potężne, ponieważ badają bardzo dużą liczbę genów kandydujących i powiązanych z nimi SNP, jednak w konsekwencji wymagają bardzo dużych liczebności prób (np. >1000). Prowadzenie tych badań będzie wymagało łączenia zbiorów danych w różnych miejscach projektu i nawiązywania współpracy między badaczami – kierunek, który wielu badaczy genetyki zaczęło obierać.
W ostatniej dekadzie dalsze udoskonalenie badań z zakresu genetyki zachowania – czyli badanie roli genetyki w zachowaniu, emocjach i myśleniu – okazało się obiecujące dla identyfikacji różnic w genach, które mogą być związane z PTSD i powiązanymi problemami (takimi jak depresja i agresja). Wykazano, że szczególny allel genu, który wpływa na aktywność serotoniny w mózgu, zwany allelem „krótkoskrótowym” genu „transportera serotoniny” 5HTTLPR, odróżnia osoby, u których w dorosłym życiu rozwinęła się depresja po doświadczeniu przeciwności losu w dzieciństwie (takich jak maltretowanie, ubóstwo lub przemoc; Caspi i in., 2003), oraz osoby, u których rozwinęło się PTSD po doświadczeniu huraganu Katrina, od tych, u których nie wystąpiło (Kilpatrick i in., 2007). Allele genu transportera serotoniny o krótkim skrócie również wiązały się ze zwiększonym ryzykiem depresji wśród maltretowanych dzieci, ale tylko tych, które miały niskie wsparcie społeczne (Kaufman i in., 2004). Badanie genu transportera dopaminy wykazało, że pewien allel był związany z PTSD tylko wśród osób z wysokim poziomem spożycia alkoholu (Young i in., 2002). Może się więc okazać, że problemy pourazowe (w tym depresja i PTSD) są najbardziej prawdopodobne, gdy u osób narażonych na traumatyczne stresory występuje zarówno podatność genetyczna, jak i dodatkowe czynniki ryzyka (takie jak nadużywanie alkoholu) lub niedobór czynników ochronnych (takich jak wsparcie społeczne).
Choć jasne jest, że podatność genetyczna odgrywa rolę w PTSD, wiele jeszcze trzeba się dowiedzieć o konkretnych genach/allelach, które są w to zaangażowane, oraz o tym, jak współdziałają one ze środowiskiem i doświadczeniami danej osoby przed i po narażeniu na traumę psychologiczną. Na przykład, australijskie badanie wykazało, że maltretowanie, którego doświadczono przed 10 rokiem życia, było związane z zaburzeniami zachowania, agresją i osobowością antyspołeczną w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości, zwłaszcza u osób posiadających allel genu, który zmniejsza wytwarzanie w organizmie substancji chemicznej, monoaminooksydazy A (MAO-A), która metabolizuje (tj. aktywuje) neuroprzekaźniki, aktywuje neuroprzekaźniki, które zostały powiązane z PTSD i agresją: dopaminę, noradrenalinę i serotoninę (Caspi i in., 2002). Jednak w badaniu z udziałem nastolatków leczonych z powodu zaburzeń zachowania i nadużywania substancji nie stwierdzono, aby maltretowane dzieci z tym allelem miały poważniejsze problemy z zachowaniem (Young et al., 2006). Tak więc nie tylko określony allel, ale także określona grupa badanych osób, rodzaj traumatycznej przeciwności i rodzaj problemu pourazowego mogą prowadzić do bardzo różnych interakcji gen-środowisko. Ponieważ geny mają zwykle bardzo specyficzny wpływ na procesy i funkcjonowanie organizmu, badania najprawdopodobniej będą skuteczne w identyfikowaniu kluczowych zależności, jeśli ich celem będzie przewidywanie bardziej specyficznych wyników niż PTSD per se. PTSD jest fenotypem złożonym (Segman, Shalev, Gelernter, 2007) – to znaczy, że PTSD obejmuje nie tylko 17 różnych objawów, ale także wiele zmian behawioralnych, poznawczych, afektywnych i biologicznych oraz chorób współistniejących (zob. rozdział 4). Rodzaje problemów związanych z PTSD, takie jak zachowania agresywne lub impulsywne, lęk lub dysforia, czy też nadwrażliwość i reakcja startowa, mogą być najbardziej owocnymi rezultatami do zbadania w poszukiwaniu lepszego zrozumienia, w jaki sposób różnice genetyczne współdziałają z traumą psychologiczną, prowadząc do PTSD i innych problemów pourazowych. Ponieważ czynniki genetyczne mogą nadawać zarówno mocne strony i odporność, jak i podatność na zranienie, pytanie o to, w jaki sposób interakcje geny-trauma-środowisko prowadzą do korzystnych trajektorii pourazowych, takich jak odporność czy powrót do zdrowia (Rozdział 2), jest obszarem, który pozostaje do zbadania.