Nosema to mikrosporydian zaliczany do grzybów, który atakuje jelita pszczoły miodnej i jest jednym z głównych zagrożeń dla populacji pszczoły miodnej na całym świecie. Nosema jest niewielka (można zmieścić około 300 zarodników w główce szpilki) i uszkadza ściany jelit pszczół, co oznacza, że nie mogą one wchłaniać substancji odżywczych, wymagają więcej pożywienia i wykorzystują białko do naprawy własnych komórek, zamiast karmić nim larwy.
Istnieją obecnie dwa różne rodzaje Nosemy wpływające na europejską pszczołę miodną: Nosema apis i Nosema ceranae. Nosema apis jest znajdowana w ulach od początku XX wieku, natomiast Nosema ceranae została odkryta dopiero na początku XXI wieku. Kiedy po raz pierwszy odkryto N. ceranae, sądzono, że jest ona bardzo podobna do N. apis. W miarę przeprowadzania kolejnych badań i testów stało się jasne, że te dwa gatunki Nosema są bardzo różne. Grupa badawcza Bee Doc odkryła, że od 50 do 90 procent uli w całej Europie, od Skandynawii po południową Francję, posiada Nosema. W większości tych uli występuje N. ceranae.
| Nosema apis | Nosema ceranae |
|---|---|
| Obserwowana od ponad wieku | Tylko w 2003 r. odkryta u europejskiej pszczoły miodnej w 2003 roku |
| Sezonowa | Obecna przez cały rok |
| Odporna na zimno, nie ciepło | Odporne na ciepło, nie zimno |
| Średni wpływ na zdrowie pszczół | Wysoki wpływ na zdrowie pszczół |
Nosema apis: Zawsze był problemem
Nosema Apis jest udokumentowanym problemem od ponad 100 lat. Jest to szczególnie problem, gdy pszczoły nie są w stanie latać przez długie okresy czasu, zwłaszcza w okresie związanym z chłodniejszymi miesiącami zimowymi. To sprawia, że N. apis jest bardziej problematyczny dla pszczelarzy pracujących w chłodniejszym klimacie. Gdy pszczoły nie mogą latać, są zmuszone do wypróżniania się w ulu z powodu dyzenterii wywołanej przez N. apis. W ten sposób choroba przenosi się na inne pszczoły, które próbując posprzątać, zjadają zainfekowane zarodniki. Choroba znacznie osłabia pszczoły; żyją one o połowę krócej, a ule, w których występuje Nosema apis, produkują znacznie mniej miodu i mniej pszczół.ii Gdy rodziny pszczele są silnie zainfekowane Nosema apis, mogą wystąpić widoczne oznaki, takie jak niezdolność pszczół do latania, odchody na plastrach, stosy martwych lub umierających pszczół oraz brak rozwoju rodziny na wiosnę. Jednak większość uli zakażonych N. apis nie wykazuje żadnych objawów, stąd też choroba ta zyskała przydomek choroby „meszek”.iii Jednym ze sposobów potwierdzenia występowania Nosemy jest badanie mikroskopowe, chociaż odróżnienie N. apis od N. ceranae jest prawie niemożliwe. Chociaż kolonie mogą umrzeć z powodu Nosema apis, na ogół jednak przeżywają, choć są osłabione i produkują mniej miodu i czerwiu. Zarodniki N. apis są dość odporne na zimno, ale nie na ciepło.
Nosema Ceranae: Nowa choroba, której nie widać!
Nosema ceranae różni się od Nosema apis. Nie ma widocznych objawów, częściej występuje w cieplejszym klimacie, jej zarodniki są bardziej odporne na ciepło i bardziej wrażliwe na zimno. Co ważne, N. ceranae nie jest tak sezonowa jak N. apis i ma tendencję do gromadzenia się przez lata.iv Po raz pierwszy została odkryta u europejskiej pszczoły miodnej w Wietnamie w 2004 roku, ale prawdopodobnie została przeniesiona do Europy pod koniec lat 90-tych i od tego czasu szybko się rozprzestrzenia. Chociaż nie ma potwierdzonych dowodów na to, że N. Ceranae jest przyczyną Colony Collapse Disorder (CCD), jego powszechne występowanie w ulach dotkniętych tym problemem wydaje się być więcej niż przypadkowe. Najnowsze badania naukowe wykazały, że N. ceranae sam w sobie może być śmiertelny dla pszczół, powodując upadek uli.v,vi
Inne badania naukowe wykazały, że dodatkowo niepokojącym problemem jest związek N. ceranae z innymi czynnikami stresogennymi (np. chorobami, pestycydami, suszą) w ulach. Badania konsekwentnie wykazują, że pszczoła miodna jest znacznie bardziej podatna na działanie pestycydów, gdy ma ceranae. Wykazano, że potrzeba 100 razy mniej pestycydów, aby zabić pszczołę z N. ceranae niż pszczołę bez tej choroby.vii
Związek N. ceranae z wirusami jest poparty przez Antúnez et al, którzy stwierdzili:
„Infekcja N. ceranae wydaje się tłumić odpowiedź immunologiczną… obecna praca potwierdziła negatywny wpływ Nosema ceranae na zdrowie pszczół, o którym donoszono wcześniej. Nosema ceranae jest bardziej rozpowszechnionym i zjadliwym mikrosporidium niż N apis, produkującym nieodwracalne zmiany w nabłonku komory pszczoły… sprzyjające replikacji wirusów obecnych w stanie utajonym. „viii
Wykazano również, że w każdym przypadku, gdy rodziny pszczele giną z powodu Colony Collapse Disorder, Nosema jest prawie zawsze obecna. Z 30 obserwowanych kolonii dotkniętych CCD, 100% było pozytywnych na Nosema ceranae, a 90% na N. apis.ix Bromenshenk wykazał silny związek między wirusem, wirusem izraelskim i Nosema w ulach cierpiących na CCD.x
Wciąż pojawia się wiele danych na temat N. ceranae i coraz częściej okazuje się, że gdy pojawia się problem z ulami, Nosema ceranae nigdy nie jest daleko.
Jak rozprzestrzenia się Nosema?
N. apis rozprzestrzenia się poprzez kał. Zarodniki N. ceranae mogą być również rozprzestrzeniane przez pyłki. Możliwe, że zarodniki są również rozprzestrzeniane przez źródła wody.xi
Co to oznacza dla moich uli?
- Skrócona długość życia
- Zmniejszenie populacji rodzin
- Zmniejszenie produkcji miodu
- Zaburzenia trawienne u pszczół
- Zwiększona podatność na pestycydy
- N. ceranae stresuje pszczoły przez wszystkie pory roku
- Jeśli królowa zostanie zainfekowana, jej jajniki zaczną się degenerować. Oznacza to, że jej zdolność do składania jaj będzie ograniczona.
Co mogę zastosować, aby pomóc w zwalczaniu Nosema?
Fumagilina była tradycyjnie stosowana w leczeniu N. apis, ale ostatnie badania wykazały, że może nie być tak skuteczna w zwalczaniu N. ceranae, być może z powodu krótkotrwałego działania Fumagilinyxii. Ponadto, stosowanie Fumagillin zostało zakazane w Europie i innych krajach. Niedawno (2018) producent Fumagillinu zaprzestał produkcji Fumagilinu-B, produktu, który był dostępny dla pszczelarzy. Oznacza to, że Fumagilin-B nie będzie dostępny do kupienia, a pszczelarze będą musieli szukać alternatyw dla Fumagillin-B.
HiveAlive może być podawany do uli jako strategia utrzymania zdrowych rodzin pszczelich, zwiększenia populacji kolonii, utrzymania dobrego samopoczucia jelit i uniknięcia konieczności leczenia lekami takimi jak Fumagillin.
Co mogę zrobić, aby zmniejszyć poziom Nosemy?
- Regularnie wymieniaj plastry
- Nie przenoś plastrów między ulami lub pasiekami
- Staraj się unikać zgniatania pszczół podczas inspekcji uli
- Promuj dobre matki o wysokim poziomie odporności
- Używaj HiveAlive, aby utrzymać dobre odżywianie i dobrostan jelit.
- Minimalizuj stres u pszczół
- Unikaj warunków sprzyjających czerwonce, takich jak późnojesienne karmienie syropem, wilgoć i sfermentowane zapasy (dodanie HiveAlive do syropu zapobiega fermentacji)
Jak sprawdzić, czy moje rodziny pszczele mają Nosemę?
Większość zainfekowanych rodzin pszczelich wygląda normalnie i nie wykazuje żadnych widocznych objawów. Gdy ule są silnie zainfekowane przez N. apis, na ramkach i na zewnątrz uli można zaobserwować plamy kału. To samo nie jest widoczne, gdy ule są zakażone N. ceranae.
W celu potwierdzenia stopnia obecności Nosema, próbki kału można obejrzeć pod mikroskopem (do obserwacji zarodników wystarczy mikroskop 400x).
Do pobierania próbek należy pobierać szerszenie – należy pobrać co najmniej 10 pszczół z każdego ula od wejścia, im więcej pszczół, tym dokładniejsze wyniki.
- Usunąć wnętrzności przez pociągnięcie za żądło i połączyć razem
- Dodać 1ml wody na pszczołę
- Rozdrobnić przy użyciu tłuczka i moździerza
- Przefiltrować przez płótno lub bibułę filtracyjną
- Nałożyć kroplę filtratu na szkiełko i delikatnie umieścić na nim szkiełko nakrywkowe
- Oglądać pod mikroskopem
.