Dzień, w którym upadł mur berliński

Wszystko to zmieniło się w jednej chwili 9 listopada 1989 roku, kiedy na konferencji prasowej transmitowanej na żywo przez państwową telewizję ogłoszono nową wschodnioniemiecką politykę podróżowania. Ustawa zapowiadała, że – ze skutkiem natychmiastowym – wszyscy obywatele wschodnioniemieccy mogą swobodnie podróżować na Zachód. Tysiące ludzi pobiegło prosto do strzeżonych przejść granicznych w sercu Berlina, które zostały otwarte zaledwie kilka godzin później.

Obrazy ludzi świętujących razem po obu stronach granicy obiegły cały świat, przejmująco zaznaczając koniec niemieckiego podziału. Niecały rok później, 3 października 1990 roku, kraj, podzielony po II wojnie światowej na Wschód i Zachód, został ponownie zjednoczony. Jednak to doniosłe wydarzenie historyczne było możliwe tylko dzięki zgodzie zwycięzców II wojny światowej: zachodnich aliantów – USA, Wielkiej Brytanii i Francji – oraz komunistycznego Związku Radzieckiego.

Czytaj dalej: Niemcy Wschodnie: A failed experiment in dictatorship

Magic of 'glasnost’ and 'perestroika’

Concessions made by Mikhail Gorbachev, a Soviet reformer who came to power in 1985, were key to the agreement.

Axel Klausmeier, dyrektor Fundacji Muru Berlińskiego, powiedział, że polityka Gorbaczowa „głasnosti” (otwartości) i „pierestrojki” (reform) była wyraźnym zerwaniem z doktryną Breżniewa – polityką, która miała na celu zapewnienie, że kraje Układu Warszawskiego (Związek Radziecki i jego satelici) nie odbiegną od kursu politycznego wyznaczonego przez Kreml.

Z Gorbaczowem, powiedział Klausmeier, nagle pojawiła się nowa polityka: „Bez względu na to, co dzieje się w naszych bratnich krajach socjalistycznych, państwa te są odpowiedzialne za siebie”. Sowiecka decyzja, by nie maszerować do Polski, Węgier czy Niemiec Wschodnich, gdy wezwania do demokratycznych reform stawały się coraz głośniejsze, była zdecydowanie innym podejściem niż w dekadach minionych. Przed Gorbaczowem apele o wolność w bloku wschodnim były brutalnie tłumione przez Sowietów: w Niemczech Wschodnich w 1953 r., na Węgrzech w 1956 r. i w byłej Czechosłowacji w 1968 r.

Czytaj dalej: Zrozumieć Niemcy Wschodnie: Niekończące się spojrzenie w przeszłość

Gorbaczow inspiracją dla wschodnioeuropejczyków

Coraz częściej działacze praw obywatelskich czuli się ośmieleni, by naciskać na głasnost i pierestrojkę w swoich krajach. W Polsce kontakty między przywódcami komunistycznymi a związkowym ruchem prodemokratycznym Solidarność, który był wciąż oficjalnie zakazany, rozpoczęły się już latem 1988 roku.

Kontakty te doprowadziły do tzw. rozmów Okrągłego Stołu, w których uczestniczyli nie tylko członkowie opozycji politycznej, ale także przedstawiciele bardzo wpływowego w kraju Kościoła katolickiego.

Jeden ważny krok milowy nastąpił w czerwcu 1989 roku, kiedy po raz pierwszy w historii komunistycznej Polski pozwolono kandydatom opozycji wziąć udział w wyborach parlamentarnych – ale z jednym haczykiem. Rządzący od dziesięcioleci przywódcy kraju musieli otrzymać z góry dwie trzecie wszystkich miejsc w parlamencie, a o pozostałą jedną trzecią mogli swobodnie rywalizować.

Pierwsze przełamanie kontroli komunizmu w Polsce

Mimo to kompromis był historycznym punktem zwrotnym, ponieważ przełamał monopol partii komunistycznej na władzę. Oznaki zbliżającego się przełomu były widoczne także w innych krajach bloku. W maju rząd węgierski rozpoczął demontaż sprzętu obserwacyjnego wzdłuż granicy z Austrią.

To sprawiło, że droga dzieląca Wschód i Zachód stała się o wiele mniej niebezpieczna, skłaniając setki Niemców wschodnich do udania się na zachód i pozostawienia NRD za sobą.

Czytaj dalej: Uwe Rösler: Zjednoczenie Niemiec „przyszło we właściwym czasie dla mnie” jako piłkarza

W tym samym czasie, latem 1989 roku, tysiące Niemców Wschodnich zdołało wyjechać, przedostając się do ambasad Niemiec Zachodnich w całym bloku wschodnim. Niezadowolenie, a co za tym idzie presja na niechętny reformom rząd wschodnioniemiecki, rosły z dnia na dzień.

We wrześniu dziesiątki tysięcy obywateli zaczęły gromadzić się w każdy poniedziałek na ulicach Lipska na demonstracjach. 9 października 1989 r. – kiedy to 70 000 osób zebrało się, aby pokojowo zaprotestować na rzecz zmian – jest w dużej mierze postrzegany jako punkt kulminacyjny ruchu demonstracji.

09:06 min.

Wschodnioniemiecki przywódca wypchnięty

Protestanci przemaszerowali ulicami skandując „Jesteśmy narodem!” i „Bez przemocy!”. Pomimo śmiałych demonstracji, Klausmeier wyjaśnia, że wielu maszerujących mówiło, że „bardzo się bali” tego, jak zareaguje rząd. Ale kiedy rząd nie zrobił nic, aby interweniować, opozycja miała poczucie, że wygrała.

Rozpad Związku Radzieckiego

Pięć dni później, 9 listopada 1989 roku, to właśnie Schabowski ogłosił nową politykę podróży Niemiec Wschodnich. W ten sposób, świadomie lub nie, doprowadził do obalenia muru berlińskiego. Na granicy nie padł ani jeden strzał. Drzwi do wolności zostały szeroko otwarte – i już nigdy nie można było ich zamknąć.

W kolejnych miesiącach ludzie w całym bloku wschodnim walczyli o swoją wolność. W końcu sprawy zatoczyły pełne koło, gdy Związek Radziecki upadł pod koniec 1991 roku.

Ale pierwszy krok został zrobiony, gdy Gorbaczow doszedł do władzy w 1985 roku. Sześć lat później, w 1991 roku, otrzymał on Pokojową Nagrodę Nobla.

42:36 min.

.