Braz J Med Biol Res, October 2003, Tom 36(10) 1447-1454
Gen 5alfa-reduktazy typu 1, ale nie typu 2, ulega ekspresji w anagenowych włosach wyrwanych z okolicy wierzchołkowej skóry głowy kobiet z hirsutyzmem i osób normalnych
I.O. Oliveira1,2, C. Lhullier1, I.S. Brum1 i P.M. Spritzer1,3
1Departamento de Fisiologia, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre, RS, Brasil
2Departamento de Fisiologia e Farmacologia, Universidade Federal de Pelotas, Pelotas, RS, Brasil
3Unidade de Endocrinologia Ginecológica, Serviço de Endocrinologia, Hospital de Clínicas de Porto Alegre, Porto Alegre, RS, Brasil
Streszczenie
Abstrakt 
Celem niniejszej pracy było określenie ekspresji genów dla izoenzymów reduktazy 5a- typu 1 (SDR5A1) i typu 2 (SDR5A2).reduktazy we włosach wyrwanych z owłosionej skóry głowy 33 pacjentek (20 z zespołem policystycznych jajników i 13 z hirsutyzmem idiopatycznym) i porównanie ich z 10 mężczyznami i 15 normalnymi kobietami. Ekspresję SDR5A1 i SDR5A2 oceniano metodą RT-PCR, stosując gen wszechobecnego białka ß2-mikroglobuliny jako kontrolę wewnętrzną. Wyniki wyrażono jako jednostki arbitralne w stosunku do absorbancji ß2-mikroglobuliny (średnia ± SEM). Ekspresja SDR5A2 nie została wykryta w żadnej z próbek włosów analizowanych w tym badaniu. Nie stwierdzono różnic w poziomie mRNA SDR5A1 pomiędzy mężczyznami a kobietami zdrowymi (odpowiednio 0,78 ± 0,05 vs 0,74 ± 0,06). Podobna była również ekspresja genu SDR5A1 w komórkach włosów wyrwanych ze skóry głowy kobiet zdrowych (0,85 ± 0,04) oraz kobiet z zespołem policystycznych jajników (0,78 ± 0,05) i hirsutyzmem idiopatycznym (0,80 ± 0,06). Wyniki te wskazują, że ekspresja genu SDR5A1 w keratynocytach mieszkowych z okolicy wierzchołkowej skóry głowy wydaje się nie być związana z różnicami we wzroście włosów obserwowanymi pomiędzy prawidłowymi mężczyznami i kobietami a pacjentami z hirsutyzmem. Konieczne są dalsze badania nad ekspresją genów 5a-reduktazy w innych przedziałach mieszków włosowych skóry głowy, takich jak brodawki skórne, a także w mieszkach włosowych z innych miejsc ciała, w celu wyjaśnienia mechanizmu działania androgenów na proces wzrostu włosów i związane z nim choroby.
Słowa kluczowe: Hair follicle, Hirsutism, 5a-Reductase, Polycystic ovary syndrome
Wstęp
Androgeny są głównymi regulatorami wzrostu włosów u człowieka i są związane z jednym z głównych klinicznych zaburzeń wzrostu włosów, jakim jest hirsutyzm. Stan ten odpowiada nadmiernemu wzrostowi włosów na ciele u kobiet z męskim wzorcem rozmieszczenia włosów na ciele. Obecność hirsutyzmu może sygnalizować stany związane ze zwiększonym wydzielaniem androgenów przez jajniki i/lub nadnercza, takie jak zespół policystycznych jajników (PCOS), guzy wydzielające androgeny i nieklasyczny przerost nadnerczy lub może wynikać z obwodowej nadwrażliwości na krążące androgeny (hirsutyzm idiopatyczny, IH) (1-3). Chociaż na ogół stan ten nie zagraża życiu, jest bardzo niepokojący dla pacjentów i ma znaczący negatywny wpływ psychospołeczny. Badanie wpływu androgenów na wzrost włosów w obecności hirsutyzmu powinno poprawić naszą wiedzę na temat biologii ludzkich mieszków włosowych.
Wpływ wszystkich aktywnych androgenów na komórki docelowe jest pośredniczony przez ich wiązanie się z tym samym jądrowym receptorem androgenowym. Wcześniejsze badania nad zespołami oporności na androgeny ujawniły znaczenie receptora androgenowego dla wzrostu włosów zależnego od androgenów (4-6). Ostatnio zaobserwowano zwiększoną zdolność wiązania androgenów w komórkach włosów skóry głowy u łysiejących mężczyzn (7). Jednakże, jak dotąd nie stwierdzono stałej różnicy w liczbie lub funkcji receptora androgenowego u pacjentów łysiejących w porównaniu z osobami zdrowymi (8,9).
Mieszki włosowe mają autonomiczną kontrolę nad metabolizmem androgenów, dostosowując produkcję i degradację hormonów steroidowych do lokalnych wymagań (10). W normalnych warunkach, 5a-reduktaza odgrywa kluczową rolę w działaniu androgenów na mieszki włosowe, przekształcając testosteron w silniejszy androgen dihydrotestosteron (11,12). Badania klonowania molekularnego scharakteryzowały dwa geny, które kodują izoenzymy 5a-reduktazy typu 1 i typu 2 (13,14). Izoenzymem 5a-reduktazy dominującym w skórze jest typ 1 (SDR5A1) (15), który wykazuje 60% homologii z 5a-reduktazą typu 2 (SDR5A2) charakterystyczną dla gruczołu krokowego (14). Wykazano wzrost aktywności 5a-reduktazy w fibroblastach skóry narządów płciowych i łonowych pochodzących od pacjentów z hirsutyzmem w porównaniu ze skórą kobiet zdrowych (8,16). W badaniach tych odnotowano wzrost aktywności 5a-reduktazy nawet w IH, który charakteryzuje się brakiem podwyższonego poziomu androgenów w osoczu (17). Ponadto, skóra łonowa pacjentów z hirsutyzmem wykazuje ekspresję tej samej izoformy SDR5A1, co skóra łonowa osób zdrowych, podczas gdy SDR5A2 ulega ekspresji głównie w skórze narządów płciowych zarówno osób zdrowych, jak i pacjentów z hirsutyzmem (18). Jednakże fizjologiczna rola izoenzymów 5a-reduktazy nie jest do końca poznana, a ich rozmieszczenie w różnych przedziałach skóry nadal pozostaje niejasne. Niektóre badania immunohistochemiczne i badania aktywności enzymów sugerują dominującą ekspresję enzymu SDR5A1 w gruczołach łojowych, ale także w gruczołach potowych, komórkach naskórka, pochewki korzeniowej i komórkach brodawki skórnej z mieszków włosowych (19-21), podczas gdy SDR5A2 ulega ekspresji w tych przedziałach tylko w bardzo niskim stopniu. Z kolei inne badania wykazały inną dystrybucję tych izoenzymów w obrębie jednostki pilosowo-brodawkowej (22-24). Wydaje się, że w porównaniu z SDR5A2, w przedziałach mieszków włosowych występuje większa dystrybucja SDR5A1. Ponadto, ponieważ keratynocyty osłonki korzenia wykazują wysoką ekspresję genu SDR5A1, prawdopodobnie odgrywają one ważną rolę w metabolizmie androgenów w mieszkach włosowych.
Celem pracy była ocena ekspresji genów SDR5A1 i SDR5A2 w komórkach osłonki korzenia włosa w okolicy wierzchołkowej skóry głowy pacjentów z hirsutyzmem i porównanie jej z osobami zdrowymi obu płci.
Pacjenci i metody
Przedmioty
Populacja badana obejmowała kobiety konsultujące się z powodu hirsutyzmu, widziane kolejno w ciągu 6 miesięcy na Oddziale Endokrynologii Ginekologicznej Hospital de Clínicas de Porto Alegre, Brazylia. Do badania wybrano trzydzieści trzy pacjentki w wieku od 12 do 42 lat. U dwudziestu pacjentek rozpoznano PCOS, a u 13 IH. Rozpoznanie PCOS oparto na fizycznych cechach hiperandrogenizmu, zaburzonych cyklach miesiączkowych, podwyższonym stężeniu hormonu luteinizującego (LH) w surowicy lub stosunku LH/hormonu stymulującego produkcję pęcherzyków żółtkowych, podwyższonym stężeniu całkowitego testosteronu i/lub wskaźnika wolnych androgenów (FAI), ultrasonograficznych dowodach obustronnie powiększonych policystycznych jajników (25,26) oraz braku nowotworu jajników lub nadnerczy bądź zespołu Cushinga. IH rozpoznawano zgodnie z wcześniejszym opisem (27) u hirsutalnych pacjentek z regularnymi cyklami owulacyjnymi (stężenie progesteronu w fazie lutealnej wyższe niż 3,8 ng/ml), prawidłowym stężeniem androgenów i bez żadnej znanej choroby podstawowej.
Pacjenci z wrodzonym przerostem nadnerczy o późnym początku (nieklasycznym) nie byli brani pod uwagę w badaniu na podstawie wysokiego poziomu 17-hydroksyprogesteronu w osoczu (>5 ng/ml) i/lub jego znacznego wzrostu po stymulacji ACTH (>12 ng/ml) (28,29). Pacjenci z hiperprolaktynemią (stężenie prolaktyny w surowicy wyższe niż 20 µg/l przy dwóch różnych okazjach) również zostali wykluczeni.
Piętnaście normalnych kobiet z regularnymi cyklami miesiączkowymi w wieku 16-37 lat i dziesięciu mężczyzn w wieku 16-29 lat zostało również wybranych do badania, które zostało zatwierdzone przez Komisję Etyczną Hospital de Clínicas de Porto Alegre. Od każdej uczestniczki uzyskano świadomą zgodę. Żaden z badanych nie otrzymywał leków, o których wiadomo, że zakłócają poziom androgenów, estrogenów lub gonadotropin w surowicy przez co najmniej 3 miesiące przed badaniem.
Poziomy mRNA SDR5A1 i SDR5A2 oceniano za pomocą reakcji łańcuchowej odwrotnej transkrypcji-polimerazy (RT-PCR) w komórkach włosów wyrwanych z części wierzchołkowej skóry głowy normalnych mężczyzn, normalnych kobiet i pacjentów z hirsutyzmem.
Protokół badania
Pomiary antropometryczne obejmowały masę ciała, wzrost i wskaźnik masy ciała (BMI = aktualnie zmierzona waga w kg podzielona przez wzrost w m2). Ocenę hirsutyzmu oceniano metodą Ferrimana-Gallweya (30), z wyłączeniem okolic podudzi i przedramion.
Ocenę hormonalną przeprowadzano między 2 a 10 dniem cyklu miesiączkowego lub w dowolnym dniu, gdy pacjentki były w okresie amenoralnym. Po całonocnym poście pobierano próbki krwi z żyły antecubitalnej w celu oznaczenia LH, globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG) i całkowitego testosteronu. Wszystkie próbki pobierano między 8 a 10 rano. FAI oszacowano dzieląc testosteron całkowity (nmol/l) przez SHBG (nmol/l) x 100.
Oznaczenia
Testosteron całkowity mierzono metodą radioimmunologiczną z podwójnym przeciwciałem (ICN, Costa Mesa, CA, USA), z granicą wykrywalności 0.04 ng/ml oraz wewnątrz- i międzylaboratoryjnym współczynnikiem wariancji (CV) wynoszącym odpowiednio 10 i 15%; SHBG mierzono testem immunochemiluminometrycznym (ICMA; DPC, Los Angeles, CA, USA), z limitem detekcji 0,2 nmol/l oraz wewnątrz- i międzylaboratoryjnym CV wynoszącym odpowiednio 5,0 i 8,0%. LH mierzono za pomocą ICMA, z limitem detekcji 0,7 mIU/ml oraz wewnątrz- i międzylaboratoryjnym CV wynoszącym odpowiednio 5,2 i 8,0%.
Protokół RT-PCR
Wyrwane włosy anagenowe pobrano z wierzchołka skóry głowy wszystkich badanych i natychmiast zamrożono w ciekłym azocie oraz przetransportowano do laboratorium w celu wykonania oznaczeń. Ekstrakcję całkowitego RNA i syntezę cDNA przeprowadzono zgodnie z wcześniejszym opisem (31). Wyrwane korzenie włosów homogenizowano w izotiocyjanianie fenolu i guanidyny (Trizol, Gibco-BRL, Gaithersburg, MD, USA). Całkowite RNA ekstrahowano chloroformem i wytrącano izopropanolem przez wirowanie z prędkością 12 000 g w temperaturze 4ºC. Osad RNA przemyto dwukrotnie 75% etanolem, ponownie zawieszono w wodzie nasyconej dietylopirogronianem i oznaczono ilościowo przez absorbancję przy 260 nm.
Pierwszą nić cDNA zsyntetyzowano z 5 µg całkowitego RNA dla wszystkich reakcji przy użyciu SuperScript Preamplification System (Gibco-BRL). Po denaturacji szablonu RNA i primerów w 70ºC przez 10 min, dodano odwrotną transkryptazę w obecności 20 mM Tris-HCl, pH 8.4, plus 50 mM KCl, 2.5 mM MgCl2, 0.5 mM mieszanki dNTP i 10 mM ditiothreitolu, i inkubowano w 42ºC przez 55 min. Mieszaninę ogrzewano do 70ºC w celu zatrzymania reakcji, a następnie inkubowano z RNazą E. coli przez 20 min w 37ºC w celu zniszczenia nie przepisanego RNA. Szablon (cDNA) używany w różnych testach PCR był uzyskiwany z tej samej reakcji odwrotnej transkrypcji. PCR przeprowadzono w końcowej objętości 50 µl. Dwa mikrolitry reakcji syntezy pierwszej nici (z oczekiwaną wydajnością cDNA 10 ng) denaturowano w temperaturze 94ºC przez 3 min (2 min tylko dla ß2-mikroglobuliny) w obecności 20 mM Tris-HCl, pH 8,4, plus 50 mM KCl i 1,5 mM MgCl2. Po tym gorącym starcie dodawano 1,25 U polimerazy Taq DNA wraz z tym samym buforem Tris-HCl, 1,5 mM MgCl2, 0,4 µM starterów sensownych i antysensownych oraz 0,2 mM mieszaniny dNTP.
Fragment 368-bp sekwencji cDNA SDR5A1 (24) i fragment 566-bp sekwencji cDNA SDR5A2 (14) amplifikowano przy użyciu starterów zaprojektowanych tak, aby obejmowały granice intron-ekson, aby zapobiec amplifikacji jakiegokolwiek zanieczyszczającego genomowego DNA. Fragment cDNA 623-bp odpowiadający wszechobecnie wyrażanemu białku ß2-mikroglobulinie (32) został amplifikowany w celu normalizacji ilości cDNA w każdej próbce. Sekwencje cDNA starterów SDR5A1 i SDR5A2 oraz ß2-mikroglobuliny są wymienione w Tabeli 1. PCR standaryzowano poprzez badanie liczby cykli (od 20 do 45), a amplifikację prowadzono w zakresie liniowym. Ostateczne warunki PCR były następujące: 35 cykli (45 s w 94ºC, 45 s w 60ºC, 90 s w 72ºC, 10 min w 72ºC) dla SDR5A1, 40 cykli (1 min w 94ºC, 1 min w 65ºC, 2 min w 72ºC, 5 min w 72ºC) dla SDR5A2 oraz 30 cykli (1 min w 94ºC, 1 min w 55ºC, 1 min w 72ºC, 5 min w 72ºC) dla ß2-mikroglobuliny. cDNA ze zdysocjowanych komórek ludzkiego gruczołu krokowego było używane jako kontrola pozytywna dla wszystkich reakcji PCR. Do reakcji negatywnych nie dodawano cDNA. Próbkę mieszaniny PCR (15 µl) frakcjonowano na 1,5-2,0% żelu agarozowym wybarwionym bromkiem etydyny, prowadzono przy napięciu 100 V i wizualizowano w świetle UV. Oczekiwane pasma były kwantyfikowane przez analizę densytometryczną przy użyciu systemu przetwarzania obrazu (ImageMaster VDS, Pharmacia Biotech, Uppsala, Szwecja).
Analiza statystyczna
Dane są podawane jako średnie ± SEM, chyba że zaznaczono inaczej. Środki grup porównywano testem t-Studenta lub jednokierunkową analizą wariancji (ANOVA), a następnie testem Duncana, a wartości mediany porównywano testem Manna-Whitneya. Różnice uznawano za istotne statystycznie przy P < 0,05. Wszystkie analizy przeprowadzono przy użyciu programu Statistical Packages for the Social Sciences (SPSS, Inc., Chicago, IL, USA).
Wyniki
W tabeli 2 podsumowano dane antropometryczne i hormonalne dla pacjentek z PCOS i IH. Nie zaobserwowano istotnych różnic pomiędzy obiema grupami pacjentek z hirsutyzmem w odniesieniu do wieku oraz punktacji klinicznej hirsutyzmu. Natomiast pacjentki z PCOS charakteryzowały się wyższym BMI oraz istotnie wyższym stężeniem testosteronu, FAI i LH w porównaniu z grupą z IH. Stężenia SHBG były niższe w grupie PCOS niż w grupie IH.
Ekspresja genu SDR5A2 nie została wykryta w żadnej z próbek włosów skóry głowy analizowanych metodą RT-PCR w obecnym badaniu (Rycina 1).
Rycina 2 przedstawia poziomy mRNA SDR5A1 w komórkach włosów wyskubanych ze skóry głowy osób zdrowych. Ekspresja SDR5A1, przedstawiona jako jednostki arbitralne w stosunku do absorbancji ß2-mikroglobuliny, była podobna u mężczyzn (0,78 ± 0,05) i prawidłowych kobiet (0,74 ± 0,06). Ponadto nie zaobserwowano istotnych różnic w ekspresji SDR5A1 keratynocytów pęcherzykowych pomiędzy normalnymi kobietami (0,85 ± 0,04) a grupą hirsutalną PCOS (0,78 ± 0,04) lub IH (0,80 ± 0,06) (Rycina 3).
|
|
Rycina 1. Reprezentatywny żel agarozowy barwiony bromkiem etydyny wykazujący brak ekspresji SDR5A2 mRNA metodą RT-PCR w komórkach włosowych wyskubanych ze skóry głowy mężczyzn (1 do 9), kobiet zdrowych (10 do 17) i pacjentów z hirsutyzmem: Grupa PCOS (18 do 31) i Grupa IH (32 do 39). Fragment o długości 566-bp odpowiada SDR5A2 (5a-R2), a fragment o długości 623-bp odpowiada ß2-mikroglobulinie (ß2-m). Amplifikacja SDR5A2 była wizualizowana tylko w zdysocjowanych komórkach prostaty używanych jako kontrola pozytywna (+). |
|
|
Rycina 2. Reprezentatywny żel przedstawiający poziom mRNA SDR5A1 oznaczony metodą RT-PCR w komórkach włosów wyskubanych ze skóry głowy mężczyzn (od 1 do 7) i normalnych kobiet (od 8 do 14). Fragment 368-bp odpowiada SDR5A1 (5a-R1), a fragment 623-bp odpowiada ß2-mikroglobulinie (ß2-m). Produkty RT-PCR były wizualizowane na żelu agarozowym barwionym bromkiem etydyny. + = kontrola pozytywna. |
|
|
Rysunek 3. Reprezentatywny żel przedstawiający poziom mRNA SDR5A1 oznaczony metodą RT-PCR w komórkach włosów wyskubanych ze skóry głowy kobiet normalnych (1 do 14) oraz obu grup pacjentek z hirsutyzmem (PCOS: 15 do 26; IH: 27 do 35). Fragment 368-bp odpowiada SDR5A1 (5a-R1), a fragment 623-bp odpowiada ß2-mikroglobulinie (ß2-m). Produkty RT-PCR wizualizowano na żelu agarozowym barwionym bromkiem etydyny. |
Dyskusja
Ale aktywność skórnej 5a-reduktazy jest związana z hirsutyzmem, specyficzna rola i identyfikacja izoenzymu zaangażowanego w ten kliniczny stan wzrostu włosów nadal wymaga lepszego zdefiniowania. W niniejszej pracy badaliśmy ekspresję mRNA obu typów 5a-reduktazy w wyrwanych komórkach włosów anagenowych skóry głowy pacjentów z hirsutyzmem.
Gen SDR5A1 ulegał ekspresji w wyrwanych komórkach włosów uzyskanych z wierzchołka skóry głowy osób zdrowych. Inne badania wykazały podobne wyniki, nawet gdy mRNA SDR5A1 badano w hodowlanych keratynocytach mieszkowych (24,33). Wyrwane włosy anagenowe zbudowane są głównie z komórek keratynocytów tworzących zarówno zewnętrzną, jak i wewnętrzną osłonkę korzeniową. W wyrwanych włosach nie występują: osłonka łącznotkankowa, cebulka dolna, komórki brodawki skórnej i gruczoł łojowy. Dlatego nasze dane potwierdzają ekspresję genu SDR5A1 w keratynocytach mieszków włosowych i są zgodne z innymi, które wykazały immunoreaktywność 5a-reduktazy w komórkach osłonki korzeniowej mieszków włosowych (20,23).
W obecnym badaniu poziomy mRNA SDR5A1 w wyrwanych włosach skóry głowy nie różniły się pomiędzy normalnymi mężczyznami i kobietami. Poprzednie badania opisywały również podobną aktywność 5a-reduktazy w mieszkach włosowych mężczyzn i kobiet (12,34). W przeciwieństwie do tego, wyższą aktywność 5a-reduktazy w próbkach skóry łonowej wykryto u normalnych mężczyzn niż u normalnych kobiet (1). Łącznie wyniki te sugerują, że u normalnych osób regulacja 5a-reduktazy wydaje się różnić między keratynocytami mieszków włosowych skóry głowy i fibroblastami skóry łonowej.
Komórki mieszków włosowych skóry głowy nie wydają się być głównym celem hirsutyzmu. Istnieją jednak pewne trudności etyczne związane z pozyskiwaniem próbek z twarzy u pacjentek z hirsutyzmem. Ponadto, istnieje tylko kilka doniesień literaturowych na temat mechanizmów molekularnych komórek mieszków włosowych skóry głowy w obecności hirsutyzmu (9). Obszar skóry głowy jest dobrze znanym miejscem wrażliwym na androgeny u obu płci, a uzyskanie próbki włosów skóry głowy jest stosunkowo łatwe. Dlatego interesujące jest zbadanie niektórych aspektów metabolizmu androgenów w komórkach włosów wyrwanych ze skóry głowy, szczególnie gdy możliwe jest porównanie osób z endogenną ekspozycją na wyższe (PCOS) lub normalne (IH) krążące poziomy androgenów.
Nie zaobserwowaliśmy żadnych różnic w poziomach mRNA SDR5A1 w keratynocytach mieszków włosowych ani między pacjentami z hirsutyzmem i normalnymi kobietami, ani między normalnymi mężczyznami i kobietami. Co więcej, pacjentki z wysokim poziomem androgenów w surowicy (grupa PCOS) wykazywały taką samą ekspresję genu SDR5A1, jak pacjentki z IH i normalnym poziomem androgenów. Podczas gdy SDR5A1 jest izoenzymem dominującym w skórze (14), obecne wyniki wskazują, że krążące androgeny prawdopodobnie nie przyczyniają się do ekspresji genu SDR5A1 w keratynocytach mieszkowych skóry głowy, co sugeruje, że SDR5A1 nie jest kluczowym izoenzymem w lokalnym metabolizmie androgenów skóry głowy. Z drugiej strony, wykazano skuteczność inhibitora 5a-reduktazy finasterydu w leczeniu łysienia typu męskiego (35), jak również w IH (36,37). Finasteryd jest doustnie aktywnym inhibitorem, który preferencyjnie blokuje 5a-reduktazę typu 2, ale może również hamować izoenzym typu 1, powodując znaczny spadek poziomu glukuronidu dihydrotestosteronu i 3a-androstenediolu. Ma ani powinowactwo do receptora androgenowego, ani androgenne, estrogenne, progestagenne lub inne efekty steroidowe (38). W zgodzie z naszymi wynikami, badania te wskazały, że 5a-reduktaza typu 2 prawdopodobnie ma bardziej krytyczną rolę w procesie wzrostu włosów i związanych z tym stanach klinicznych.
Obecne wyniki pokazują, że gen SDR5A2 nie ulegał ekspresji w keratynocytach mieszków włosowych od żadnego podmiotu, mężczyzn lub normalnych kobiet lub pacjentów hirsute. Wcześniejsze badania opisywały preferencyjną lokalizację mRNA i aktywności enzymu SDR5A2 (39,40) w komórkach brodawki skórnej, chociaż immunoreaktywność SDR5A2 stwierdzono również w keratynocytach mieszków włosowych (20,22). Pozorne rozbieżności w ekspresji białek w tych badaniach mogą być wyjaśnione, przynajmniej częściowo, różnymi metodami immunohistochemicznej analizy danych jakościowych. W odniesieniu do braku ekspresji genu SDR5A2, opisanego w obecnym badaniu, bardziej czułe metody analizy ekspresji genów, np. real time PCR, być może wyjaśnią tę kwestię w przyszłości.
Nie badaliśmy ekspresji genów izoenzymów 5a-reduktazy w innych przedziałach mieszków włosowych, takich jak brodawki skórne, ponieważ komórki te nie są obecne w wyrwanych izolowanych włosach. Komórki brodawki skórnej uzyskuje się jedynie poprzez biopsję wycinającą, która jest metodą inwazyjną i stresującą. Bardzo interesujące będzie jednak zbadanie izoenzymów 5a-reduktazy w komórkach brodawki skórnej od pacjentów z hirsutyzmem, ponieważ sugeruje się, że komórki te mogą być bezpośrednim celem androgenów w mieszkach włosowych, regulując aktywność macierzy włosa, melanocytów i keratynocytów za pomocą sygnałów parakrynnych (10).
Ekspresja genu SDR5A1 w keratynocytach mieszków włosowych z okolicy wierzchołkowej skóry głowy wydaje się nie mieć związku z różnicami we wzroście włosów obserwowanymi pomiędzy normalnymi mężczyznami i kobietami a pacjentami z hirsutyzmem. Więcej badań nad regulacją ekspresji genu 5a-reduktazy w komórkach mieszków włosowych w różnych miejscach ciała może pomóc w wyjaśnieniu intrygującego mechanizmu działania androgenów na proces wzrostu włosów i związane z nim choroby.
1. Kuttenn F, Mowszowicz I, Schaison G & Mauvais-Jarvis P (1977). Produkcja androgenów i metabolizm skóry w hirsutyzmie. Journal of Endocrinology, 75: 83-91.
2. New MI, Lorenzen F, Lerner AJ et al. (1983). Genotypowanie niedoboru 21 hydroksylazy steroidowej: hormonalne dane referencyjne. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 57: 320-326.
3. Azziz R, Carmina E & Sawaya ME (2000). Idiopathic hirsutism. Endocrine Reviews, 21: 347-362.
4. Mauvais-Jarvis P, Bercovici JP & Gauthier F (1969). Badania in vivo na metabolizm testosteronu przez skórę normalnych mężczyzn i pacjentów z zespołem feminizacji jąder. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 29: 417-421.
5. Griffin JE & Wilson JD (1977). Studies on the pathogenesis of the incomplete forms of androgen resistance in man. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 45: 1137-1143.
6. Kuttenn F, Mowszowicz I, Wright F, Baudot N, Jaffiol C, Robin M & Mauvais-Jarvis P (1979). Męski pseudohermafrodytyzm: badanie porównawcze jednego przypadku niedoboru 5a-reduktazy z trzech kompletnych form feminizacji jąder. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 49: 861-865.
7. Hibberts NA, Howell AE & Randall VA (1998). Balding hair follicle dermal papilla cells contain higher levels of androgen receptors than those from non-balding scalp. Journal of Endocrinology, 156: 59-65.
8. Mowszowicz I, Melanitou E, Doukani A, Wright F, Kuttenn F & Mauvais-Jarvis P (1983). Androgen binding capacity and 5-reductase activity in pubic skin fibroblasts from hirsute patients. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 56: 1209-1213.
9. Oliveira IO, Lhullier C, Brum IS & Spritzer PM (2003). Gene expression of type 2 17ß hydroxysteroid dehydrogenase in scalp hairs of hirsute women. Steroids (in press).
10. Randall VA (1994). Androgeny i wzrost włosów u ludzi. Clinical Endocrinology, 40: 439-457.
11. Hay JB & Hodgins MB (1973). Metabolizm androgenów in vitro przez ludzką skórę twarzy i pach. Journal of Endocrinology, 59: 475-486.
12. Takayasu S, Wakimoto H, Itami S & Sano S (1980). Activity of testosterone 5a-reductase in various tissues of human skin. Journal of Investigative Dermatology, 74: 187-191.
13. Andersson S, Bischop RW & Russell DW (1989). Expression, cloning and regulation of steroid 5a-reductase, an enzym essential for male sexual differentiation. Journal of Biological Chemistry, 264: 16249-16255.
14. Andersson S, Berman DM, Jenkins EP & Russell DW (1991). Deletion of steroid 5a-reductase 2 gene in male pseudohermaphroditism. Nature, 354: 159-161.
15. Harris G, Azzolina B, Baginsky W, Cimis G, Rasmusson G, Tolman R, Raetz C & Ellsworth K (1992). Identyfikacja i selektywne hamowanie izoenzymu 5a-reduktazy steroidowej w ludzkiej skórze głowy. Proceedings of the National Academy of Sciences, USA, 89: 10787-10791.
16. Lobo RA, Goebelsmann U & Horton R (1983). Evidence for the importance of peripheral tissue events in the development of hirsutism in polycystic ovary syndrome. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 57: 393-397.
17. Serafini P & Lobo RA (1985). Zwiększona aktywność 5-reduktazy w idiopatycznym hirsutyzmie. Płodność i Sterylność, 43: 74-78.
18. Mestayer CH, Berthaut I, Portois M-C, Wright F, Kuttenn F, Mowszowicz I & Mauvais-Jarvis P (1996). Predominant ekspresji 5a-reduktazy typu 1 w skórze łonowej od normalnych osób i hirsute pacjentów. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 81: 1989-1993.
19. Luu-The V, Sugimoto Y, Puy L, Labrie Y, Solache IL, Singh M & Labrie F (1994). Characterization, expression, and immunohistochemical localization of 5a-reductase in human skin. Journal of Investigative Dermatology, 102: 221-226.
20. Eicheler W, Dreher M, Hoffmann R, Happle R & Aumüller G (1995). Immunohistochemiczne dowody na zróżnicowane rozmieszczenie izoenzymów 5a-reduktazy w ludzkiej skórze. British Journal of Dermatology, 133: 371-376.
21. Chen W, Zouboulis CC, Fritsch M, Blume-Peytavi U, Kodelja V, Goerdt S, Luu-The V & Orfanos CE (1998). Evidence of heterogeneity and quantitative differences of the type 1 5a-reductase expression in cultured human skin cells: evidence of its presence in melanocytes. Journal of Investigative Dermatology, 110: 84-89.
22. Bayne EK, Flanagan J, Einstein M et al. (1999). Immunohistochemical localization of types 1 and 2 5a-reductase in human scalp. British Journal of Dermatology, 141: 481-491.
23. Sawaya ME & Price VH (1997). Different levels of 5a-reductase type I and II, aromatase, androgen receptor in hair follicles of women and men with androgenetic alopecia. Journal of Investigative Dermatology, 109: 296-300.
24. Courchay G, Boyera N, Bernard BA & Mahe Y (1996). Messenger RNA expression of steroidogenesis enzyme subtypes in the human pilosebaceous unit. Skin Pharmacology, 9: 169-176.
25. Adams J, Franks S, Polson DW, Mason HD, Abdulwahid N, Tucker M, Morris DV, Price J & Jacobs HC (1985). Multifollicular ovaries: clinical and endocrine features and response to pulsatile gonadotropin releasing hormone. Lancet, 2: 1375-1379.
26. Herter LD, Magalhães JA & Spritzer PM (1996). Relevance of the determination of ovarian volume in adolescent girls with menstrual disorders. Journal of Clinical Ultrasound, 24: 243-248.
27. Spritzer PM, Oppermann-Lisboa K, Mattiello S & Lhullier F (2000). Use of spironolactone as a single agent for long-term therapy of hirsute patients. Clinical Endocrinology, 52: 587-594.
28. Spritzer PM, Billaud L, Thalabard J, Kuttenn F & Mauvais-Jarvis P (1990). Cyproterone octan versus hydrocortisone leczenia w późnym początku przerostu nadnerczy. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 70: 642-645.
29. Azziz R, Dewailly D & Owerbach D (1994). Non-classic adrenal hyperplasia: current concepts. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 78: 810-815.
30. Ferriman D & Gallwey JD (1961). Kliniczna ocena wzrostu włosów ciała u kobiet. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 21: 1140-1148.
31. Reis FM, Maia AL, Ribeiro MFM & Spritzer PM (1999). Progestin modulacji c-fos i prolaktyny ekspresji genów w ludzkim endometrium. Płodność i Sterylność, 71: 1125-1132.
32. Taplin ME, Bubley GJ, Shuster TD, Frantz ME, Spooner AE, Ogata GK, Keer HN & Balk SP (1995). Mutation of the androgen-receptor gene in metastatic androgen-independent prostate cancer. New England Journal of Medicine, 332: 1393-1398.
33. Eicheler W, Huth A, Happle R & Hoffmann R (1996). RNA-levels of 5a-reductase and androgen receptor in human skin, hair follicles and follicle-derived cells. In: Van Neste DJJ & Randall VA (Editors), Hair Research for the Next Millenium. Elsevier Science, Amsterdam, 327-331.
34. Schweikert HU & Wilson JD (1974). Regulacja wzrostu ludzkich włosów przez hormony steroidowe. I. Metabolizm testosteronu w izolowanych włosach. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 38: 811-819.
35. Kaufman KD, Olsen EA, Whiting D et al. (1998). Finasteryd w leczeniu mężczyzn z łysieniem androgenowym. Finasteride Male Pattern Hair Loss Study Group. Journal of the American Academy of Dermatology, 39: 578-589.
36. Tartagni M, Schonauer LM, De Salvia MA, Cicinelli E, De Pergola G & D’Addario V (2000). Porównanie preparatów Diane 35 i Diane 35 plus finasteryd w leczeniu hirsutyzmu. Fertility and Sterility, 73: 718-723.
37. Sahin Y, Diller S & Kelestimur F (2001). Porównanie Diane 35 i Diane 35 plus finasteryd w leczeniu hirsutyzmu. Fertility and Sterility, 75: 496-500.
38. Rittmaster RS (1994). Finasteride. New England Journal of Medicine, 330: 120-125.
39. Asada Y, Sonoda T, Ojiro M, Kurata S, Sato T, Ezaki T & Takayasu S (2001). 5a-Reduktaza typu 2 jest konstytutywnie wyrażona w brodawce skórnej i osłonie łącznotkankowej mieszka włosowego in vivo, ale nie podczas hodowli in vitro. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, 86: 2875-2880.
40. Eicheler W, Happle R & Hoffmann R (1998). 5a-Reductase activity in the human hair follicle concentrates in the dermal papilla. Archives of Dermatological Research, 290: 126-132.