Przegląd Ekonomii: Trzech ekonomistów i ich teorie

Trzech ekonomistów i ich teorie

Trzech najważniejszych ekonomistów to Adam Smith, Karol Marks i John Maynard Keynes (wymawia się canes). Każdy z nich był bardzo oryginalnym myślicielem, który opracował teorie ekonomiczne, które zostały wprowadzone w życie i miały wpływ na światowe gospodarki przez pokolenia.

Adam Smith i jego niewidzialna ręka kapitalizmu

Adam Smith, Szkot i filozof, który żył w latach 1723-1790, jest uważany za założyciela nowoczesnej ekonomii. W czasach Smitha filozofia była wszechstronnym badaniem ludzkiego społeczeństwa, a także dociekaniem natury i sensu istnienia. Dogłębne badanie świata biznesu doprowadziło Smitha do wniosku, że zbiorowo jednostki w społeczeństwie, każda działająca we własnym interesie, zdołają wyprodukować i nabyć dobra i usługi, których jako społeczeństwo potrzebują. Mechanizm, dzięki któremu następuje ta samoregulacja, nazwał „niewidzialną ręką” w swojej przełomowej książce „Bogactwo narodów”, opublikowanej w 1776 roku, w roku uchwalenia Deklaracji Niepodległości Ameryki. (była ona w końcu niewidzialna), przedstawił wiele przykładów jej działania w społeczeństwie. Zasadniczo rzeźnik, piekarz i wytwórca świeczników indywidualnie zajmują się swoimi sprawami. Każdy z nich produkuje taką ilość mięsa, chleba i świeczników, jaką uważa za słuszną. Każdy kupuje taką ilość mięsa, chleba i świeczników, jakiej potrzebuje jego gospodarstwo domowe. A wszystko to dzieje się bez ich wzajemnej konsultacji i bez tego, by wszyscy ludzie króla mówili im, ile mają produkować. Innymi słowy, jest to gospodarka wolnorynkowa w działaniu.

W dokonaniu tego odkrycia Smith założył to, co jest znane jako klasyczna ekonomia. Kluczową doktryną klasycznej ekonomii jest to, że leseferystyczna postawa rządu wobec rynku pozwoli niewidzialnej ręce kierować wszystkimi w ich ekonomicznych przedsięwzięciach, tworzyć największe dobro dla największej liczby ludzi i generować wzrost gospodarczy. Smith zagłębił się również w dynamikę rynku pracy, akumulację bogactwa i wzrost produktywności. Jego praca dała pokoleniom ekonomistów wiele do myślenia i rozwinięcia.

Karl Marks: It’s Exploitation!

Karl Marks, niemiecki ekonomista i politolog, który żył w latach 1818-1883, spojrzał na kapitalizm z bardziej pesymistycznego i rewolucyjnego punktu widzenia. Tam, gdzie Adam Smith widział harmonię i wzrost, Marks widział niestabilność, walkę i upadek. Marks uważał, że gdy kapitalista (facet z pieniędzmi i zdolnościami organizacyjnymi do zbudowania fabryki) stworzy środki produkcji, cała wartość jest tworzona przez pracę zaangażowaną w produkcję tego, co jest produkowane. Zdaniem Marksa, przedstawionym w wydanym w 1867 roku dziele Das Kapital (Kapitał), zyski kapitalisty pochodzą z wyzysku pracy, czyli z zaniżania płac robotników za wartość, którą faktycznie wytwarzają. Z tego powodu Marks nie mógł znieść pojęcia organizacji zorientowanej na zysk.

Ta sytuacja, w której kierownictwo wyzyskuje siłę roboczą, leży u podstaw walki klas, którą Marks widział w sercu kapitalizmu i przewidywał, że walka ta ostatecznie zniszczy kapitalizm. Dla Marksa walka klas jest nie tylko nieodłącznym elementem systemu, wynikającym z napięcia między kapitalistami a robotnikami, ale także nasila się z czasem. Walka ta nasila się, gdy przedsiębiorstwa stają się coraz większe i większe, ze względu na wrodzoną efektywność dużych firm i ich zdolność do przetrwania cyklicznych kryzysów, które nękają system. Ostatecznie, w opinii Marksa, społeczeństwo przechodzi do dwuklasowego systemu kilku bogatych kapitalistów i masy słabo opłacanych, nieuprzywilejowanych robotników.

Marks przewidział upadek kapitalizmu i ruch społeczeństwa w kierunku komunizmu, w którym ?lud? (to znaczy robotnicy) posiadają środki produkcji, a zatem nie mają potrzeby wykorzystywania pracy dla zysku. Oczywiście, myślenie Marksa miało ogromny wpływ na wiele społeczeństw, szczególnie na ZSRR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich) w XX wieku.

W praktyce jednak dwa wydarzenia podważyły teorie Marksa. Po pierwsze, w socjalistycznych, centralnie planowanych gospodarkach produkcja i dostarczanie dóbr i usług okazały się o wiele mniej wydajne niż w systemach kapitalistycznych, czyli w tworzeniu największego dobra dla największej liczby ludzi. Po drugie, dochody robotników z czasem faktycznie wzrosły, co podważa teorię, że praca jest wyzyskiwana w imię zysku. Jeśli dochody pracowników rosną, to znaczy, że mają oni swój udział we wzroście gospodarczym. W bardzo realnym sensie uczestniczą w zyskach.

Pomimo że teorie Marksa zostały zdyskredytowane, są fascynujące i warto je znać. Mówią one nawet coś o słabościach kapitalizmu. Na przykład duże firmy mają pewną przewagę nad małymi i mogą je wchłonąć lub podciąć, jak pokazują przykłady tak stare jak Standard Oil (obecnie ExxonMobil) i General Motors oraz tak niedawne jak Microsoft i IBM w dziedzinie zaawansowanych technologii czy ConAgra i Dole w rolnictwie. Ponadto, jak zobaczymy w książce Bogactwo i ubóstwo, podział dochodów w amerykańskim kapitalizmie, który jest ?Kapitalizm w stylu amerykańskim, który jest „czystszą”, mniej wymieszaną formą kapitalizmu niż kapitalizm europejski, może mieć tendencję do tworzenia dwupoziomowego systemu klasowego złożonego z tych, którzy „mają” i tych, którzy „nie mają”.

Keynes: Rząd powinien pomagać gospodarce

John Maynard Keynes, brytyjski ekonomista i geniusz finansowy, który żył w latach 1883-1946, również badał kapitalizm i przedstawił kilka niezwykle wpływowych poglądów. Były one jednak zupełnie inne niż poglądy Karola Marksa i Adama Smitha. W 1936 r. opublikował on swoją Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza. Teorie Keynesa przeanalizujemy później. Głównie dotyczą one skłonności ludzi do wydawania lub oszczędzania dodatkowych pieniędzy w miarę wzrostu ich dochodów oraz skutków wzrostu wydatków dla gospodarki jako całości.

Większe znaczenie pracy Keynesa leży w przedstawionym przez niego poglądzie na temat roli rządu w gospodarce kapitalistycznej. Keynes pisał w czasie Wielkiego Kryzysu. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w Stanach Zjednoczonych bezrobocie sięgało około 25 procent, a miliony ludzi straciły oszczędności życia i pracę. Co więcej, nie było jasnej drogi wyjścia z depresji, co sprawiło, że ludzie zaczęli się poważnie zastanawiać, czy niewidzialna ręka Smitha nadal kieruje biegiem wydarzeń. Czy to ogólnoświatowe załamanie aktywności gospodarczej było końcem kapitalizmu?

Keynes uważał, że istnieje tylko jedno wyjście, a mianowicie rząd powinien zacząć wydawać pieniądze, aby umieścić je w kieszeniach sektora prywatnego i przywrócić popyt na towary i usługi. Jak się okazuje, prezydent Franklin D. Roosevelt wypróbował to remedium, kiedy rozpoczął masowy program robót publicznych, aby zatrudnić część bezczynnej siły roboczej. Jednak przystąpienie Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej sprawiło, że nie był to czysty eksperyment w wydatkach rządowych. Wysiłek wojenny spowodował wzrost produkcji do niezwykle wysokiego poziomu (do produkcji broni, amunicji, samolotów, ciężarówek i innych materiałów), jednocześnie pozbawiając miliony mężczyzn cywilnej siły roboczej i przenosząc ich do mundurów.