Republikanizm to teoria rządu, która kładzie nacisk na udział obywateli dla wspólnego dobra społeczności. Odpowiedzialność i obowiązki obywateli są najważniejsze, a przykładny obywatel łatwo podporządkowuje interesy osobiste interesom publicznym. W przeciwieństwie do liberalizmu, który zajmuje się przede wszystkim osobistymi i prywatnymi prawami jednostek, republikanizm podkreśla publiczne prawa i obowiązki obywateli do współpracy na rzecz ich wspólnoty.
Istotnymi cechami republikanizmu są przekonania lub założenia dotyczące relacji między jednostkami, społecznością i rządem, w tym następujące idee:
- potrzeby wspólnoty są uważane za nadrzędne w stosunku do roszczeń jednostki,
- obywatele są zobowiązani do szerokiego i wspólnego uczestnictwa w sprawach publicznych,
- wspólna tożsamość obywatelska ma pierwszeństwo przed różnorodnymi i partykularnymi tożsamościami,
- jedność polityczna i obywatelska jest ceniona bardziej niż różnorodność lub pluralizm we wspólnocie,
- obywatele są równi w swoich obowiązkach, odpowiedzialności i prawach,
- uczestnictwo obywateli jest środkiem do odpowiedzialności w rządzie i do osobistego spełnienia,
- suwerenność ludowa jest podstawą dobrego rządu,
- dobry rząd realizuje ogólną wolę ludu,
- wszyscy obywatele są zdolni do samostanowienia,
- wszyscy obywatele są zdolni do cnoty obywatelskiej i są zobowiązani do jej pielęgnowania,
- dobry rząd republikański zależy od ciągłego obywatelskiego i politycznego uczestnictwa cnotliwych obywateli.
Republikanizm jest zakorzeniony w politycznych i obywatelskich ideach klasycznej starożytności, tak jak były one wyrażane i praktykowane w miastach-wspólnotach Grecji i w Republice Rzymskiej. Idee te odżyły w epoce renesansu w Europie Zachodniej, szczególnie w republikach miejskich północnych Włoch, takich jak Florencja, Genua i Wenecja. Czołowi francuscy filozofowie europejskiego oświecenia, tacy jak Montesquieu i Jean-Jacques Rousseau, również przedstawili republikańskie idee polityczne.
Natomiast filozofia polityczna liberalizmu, oparta na prymacie konstytucyjnie gwarantowanych praw jednostki, jest zdecydowanie nowoczesna. Wśród twórców liberalnych idei politycznych podczas i po epoce Oświecenia wyróżniali się angielscy filozofowie polityczni John Locke i John Stuart Mill.
Założyciele Stanów Zjednoczonych Ameryki połączyli idee republikanizmu i liberalizmu w ich ustanowieniu rządu konstytucyjnego zaprojektowanego w celu zagwarantowania przyrodzonych i niezbywalnych praw jednostek. Epoka założycielska stworzyła hybrydową teorię liberalnego republikanizmu, która rozwinęła się w demokratyczną republikę Stanów Zjednoczonych Ameryki, a następnie wpłynęła na światowe rozpowszechnienie demokracji przedstawicielskiej i konstytucyjnej.
Proponenci partycypacyjnego modelu demokracji podkreślają republikanizm bardziej niż liberalizm, ale oba systemy myśli politycznej mają swoje miejsce w ich pomysłach na dobry rząd. I odwrotnie, zwolennicy liberalnego modelu demokracji uznają znaczenie politycznej i obywatelskiej partycypacji dla dobra wspólnego, ale podporządkowują ją osobistym i prywatnym prawom jednostek.
Wśród zwolenników demokracji przedstawicielskiej i konstytucyjnej trwa debata na temat właściwego połączenia tych dwóch nurtów myśli politycznej w instytucjach rządowych i życiu publicznym obywateli.
By John Patrick, Understanding Democracy, A Hip Pocket Guide (Oxford University Press)
Przypisy