Rzeka Nil

Nil
Rzeka Nil w Egipcie.
Pochodzenie	Afryka
Południe	Morze Śródziemne
Państwa basenu	Sudan, Burundi, Rwanda, Demokratyczna Republika Konga, Tanzania, Kenia, Uganda, Etiopia, Egipt
Długość	6,695 kilometrów (4,180 mil)
Wzniesienie źródła	1,134 metrów (3,721 stóp)
Avg. wyładowanie	2,830 metrów³/sek. (99 956 stóp/sek.)
Obszar dorzecza	3 400 000 km² (1 312 740 mil²)

Nil jest jedną z wielkich dróg wodnych świata, o długości 4 180 mil (6 695 km) powszechnie uważaną za najdłuższą rzekę na świecie i jedną z najbardziej znaczących kulturowo formacji naturalnych w historii ludzkości. Płynąc na północ od odległych źródeł w górach Etiopii i Afryki Środkowej i wpadając do Morza Śródziemnego, Nil zalewał sezonowo przez tysiąclecia, aby zapewnić życiodajne żyzne gleby i nawadnianie dla mieszkańców Egiptu. Zlewnia Nilu obejmuje około 10 procent powierzchni Afryki.

Jak rzeki Tygrys i Eufrat w Mezopotamii we współczesnym Iraku, Nil zapewnił gościnne środowisko dla powstania jednej z najwcześniejszych i najbardziej dominujących cywilizacji w historii. Rzeka i jej coroczne wylewy odegrały ważną rolę w religii i kosmologii starożytnego Egiptu. Większość ludności Egiptu od czasów starożytnych i wszystkie jego miasta z wyjątkiem tych w pobliżu wybrzeża leżą wzdłuż tych części doliny Nilu na północ od Asuanu, a prawie wszystkie kulturalne i historyczne miejsca starożytnego Egiptu znajdują się wzdłuż jego brzegów.

W czasach współczesnych, dziesięć narodów w dorzeczu Nilu stoją w obliczu być może największego wyzwania, ponieważ stawiają czoła rosnącemu zapotrzebowaniu na wodę, możliwości gospodarcze i energię hydroelektryczną. Pod presją rosnącej liczby ludności i potrzeb wodnych oraz przewidywanych spadków przepływu wody w wyniku zmian klimatycznych, wszystkie dziesięć krajów basenu Nilu połączyło się w porozumieniu z 1999 roku „w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego poprzez sprawiedliwe wykorzystanie i czerpanie korzyści ze wspólnych zasobów wodnych basenu Nilu.”

Zdolność przekraczania granic państwowych dla dobra większej sprawy jest niezbędnym krokiem nie tylko w trosce i utrzymaniu Nilu i jego ludów, ale także w zachowaniu i zarządzaniu zasobami naturalnymi Ziemi w obliczu bezprecedensowych wyzwań społecznych i środowiskowych w XXI wieku.

Nil i jego geografia

Afryka Wschodnia, przedstawiająca bieg rzeki Nil, z zaznaczonymi w tych kolorach „Niebieskimi” i „Białymi” Nilami

Słowo „Nil” pochodzi od greckiego słowa Neilos, oznaczającego dolinę rzeczną. W starożytnym języku egipskim Nil nazywany jest iteru, co oznacza „wielką rzekę”, co przedstawiają hieroglify pokazane po prawej stronie.

Nil ma dwa główne dopływy. Nil Błękitny jest źródłem większości jego wody i żyznej gleby, ale Nil Biały jest dłuższym z nich. Biały Nil wznosi się w regionie Wielkich Jezior w środkowej Afryce, z najbardziej odległym źródłem w południowej Rwandzie, i płynie stamtąd na północ przez Tanzanię, Jezioro Wiktorii, Ugandę i południowy Sudan. Nil Błękitny bierze swój początek w jeziorze Tana w Etiopii i wpływa do Sudanu od południowego wschodu. Obie rzeki spotykają się w pobliżu stolicy Sudanu, Chartumu.

Obydwie odnogi znajdują się na zachodnich flankach Ryftu Wschodniego, południowej części Wielkiej Doliny Ryftowej. Innym, mniej ważnym dopływem jest Atbara, która płynie tylko w czasie deszczu w Etiopii i szybko wysycha. Nil jest o tyle niezwykły, że jego ostatni dopływ (Atbara) łączy się z nim mniej więcej w połowie drogi do morza. Od tego miejsca na północ Nil zmniejsza się z powodu parowania.

Na północ od Kairu Nil rozdziela się na dwie odnogi, które wpadają do Morza Śródziemnego: Rosetta na zachodzie i Damietta na wschodzie, tworząc deltę Nilu.

Biały Nil

Źródło Nilu jest czasem uważane za Jezioro Wiktorii, ale samo jezioro ma rzeki zasilające o znacznych rozmiarach. Najdalszy strumień wypływa z lasu Nyungwe w Rwandzie, poprzez rzeki Rukarara, Mwogo, Nyabarongo i Kagera, zanim wpłynie do Jeziora Wiktorii w Tanzanii.

Wodospad Nilu Błękitnego zasilany przez jezioro Tana w pobliżu miasta Bahar Dar, Etiopia

Nil opuszcza Jezioro Wiktorii przy wodospadzie Ripon, w pobliżu Jinja, Uganda, jako Nil Wiktorii. Płynie przez około 300 mil (500 kilometrów) dalej, przez Jezioro Kyoga, aż do Jeziora Alberta. Po opuszczeniu Jeziora Alberta, rzeka znana jest jako Nil Alberta. Następnie wpływa do Sudanu, gdzie staje się znana jako Bahr al Jabal („Rzeka Gór”). U zbiegu Bahr al Jabal z Bahr al Ghazal, o długości 445 mil (720 km), rzeka staje się znana jako Bahr al Abyad, czyli Biały Nil, od białawej gliny zawieszonej w jej wodach. Stamtąd rzeka płynie do Chartumu.

Biały Nil dostarcza około 31 procent rocznego zrzutu Nilu. Jednak w porze suchej (od stycznia do czerwca) Nil Biały dostarcza od 70 do 90 procent całkowitego zrzutu wody z Nilu.

Nil Błękitny

Nil Błękitny wypływa z jeziora Tana na wyżynie etiopskiej, a następnie przepływa około 850 mil (1400 kilometrów) do Chartumu, w tym odcinki, które są kierowane z dużą siłą przez wąski, skalisty wąwóz. Gdy połączy się z Białym Nilem, tworzy Nil. Około 90 proc. wody i 96 proc. osadów niesionych przez Nil pochodzi z Etiopii, przy czym 59 proc. wody pochodzi z samego Nilu Błękitnego (reszta z Tekezé, Atbarah, Sobat i małych dopływów). Erozja i transport mułu ma miejsce tylko podczas etiopskiej pory deszczowej w lecie, jednak kiedy opady są szczególnie wysokie na płaskowyżu etiopskim.

Złożony obraz satelitarny Nilu Białego

Katarakty i Wielki Zakręt

Dwie cechy definiują Nil między Chartumem a Asuanem: katarakty i Wielki Zakręt. Od czasów rzymskich katarakty uniemożliwiały łodziom przepływanie w górę i w dół rzeki między Afryką Równikową a Egiptem, a wraz z ogromnymi mokradłami w górnym biegu Nilu na południe od Chartumu przez tysiąclecia okrywały źródła Nilu tajemnicą. Choć wymienia się ich sześć, w rzeczywistości jest ich znacznie więcej. Katarakty są również ważne, ponieważ określają odcinki rzeki, gdzie granit i inne twarde skały schodzą do krawędzi Nilu. Tereny zalewowe są wąskie lub nie ma ich wcale, więc możliwości uprawiania rolnictwa są ograniczone. Z tych dwóch powodów – przeszkód nawigacyjnych i ograniczonych terenów zalewowych – ta część Nilu jest słabo zaludniona. Historyczną granicą między Egiptem na północy a Nubią lub Sudanem na południu jest Pierwsza Katarakta w Asuanie.

Wielki Zakręt jest jedną z najbardziej nieoczekiwanych cech Nilu. Przez większą część swego biegu Nil płynie nieubłaganie na północ, ale w sercu pustyni Sahara skręca na południowy zachód i odpływa od morza na 300 kilometrów, zanim wznowi swą podróż na północ. To odchylenie biegu rzeki spowodowane jest tektonicznym wypiętrzeniem Rozdołu Nubijskiego. To wypiętrzenie jest również odpowiedzialne za katarakty; gdyby nie ostatnie wypiętrzenie, te skaliste odcinki zostałyby szybko zredukowane przez ścierne działanie Nilu pełnego osadów.

Hydrologia

Starożytnych zastanawiało, dlaczego ilość wody płynącej w dół Nilu w Egipcie tak bardzo zmieniała się w ciągu roku, zwłaszcza że prawie nie padał tam deszcz. Dziś dysponujemy informacjami hydrograficznymi, które wyjaśniają, dlaczego Nil jest „rzeką letnią”.”

Nil na południe od Wielkiego Zakrętu w Sudanie to tak naprawdę dwa reżimy hydrauliczne: Biały Nil utrzymuje stały przepływ przez cały rok, ponieważ jego przepływ jest podwójnie buforowany. Sezonowe wahania są łagodzone przez wodę zmagazynowaną w środkowoafrykańskich jeziorach Wiktorii i Alberta oraz przez straty spowodowane parowaniem w Sudd, największym na świecie słodkowodnym bagnie. Sudd zmniejsza roczne wahania przepływu strumienia, ponieważ w wyjątkowo wilgotnych latach powierzchnia Sudd zwiększa się, co prowadzi do większych strat na parowanie niż w latach suchych, kiedy powierzchnia Sudd jest mniejsza. W rezultacie Biały Nil wypływający z Sudd płynie mniej więcej w tym samym tempie przez cały rok, utrzymując przepływ Nilu w dół rzeki od Chartumu w miesiącach zimowych, kiedy system Nilu Błękitnego/Atbary wysycha.

System Nilu Błękitnego/Atbary to zupełnie inny reżim hydrauliczny. Reaguje on na zmienność pory mokrej i suchej na wyżynie etiopskiej. W zimie, gdy na wyżynie spada mało deszczu, rzeki te wysychają. Latem wilgotne wiatry znad Oceanu Indyjskiego, wspinając się na wyżyny etiopskie, ochładzają je, przynosząc ulewne deszcze, które wypełniają wyschnięte płuczki i kaniony rwącą wodą, która ostatecznie łączy się z Nilem Błękitnym lub Atbarą. W lecie udział Białego Nilu jest znikomy. Coroczna powódź w Egipcie jest darem corocznego monsunu w Etiopii.

Po Asuanie jest mniej wody z powodu parowania wód Nilu podczas jego spokojnego przejścia przez pustynię Sahara. Woda jest również tracona z powodu wykorzystania przez ludzi, tak że stopniowo mniej wody płynie w Nilu od Atbara, ostatniego dopływu Nilu, aż do Morza Śródziemnego.

Przed umieszczeniem tam na rzece, szczytowe przepływy wystąpiłyby pod koniec sierpnia i na początku września, a minimalne przepływy wystąpiłyby pod koniec kwietnia i na początku maja.

Historia

Nil był liną ratunkową dla kultury egipskiej od epoki kamiennej. Zmiany klimatyczne, a może nadmierny wypas, wysuszyły pasterskie ziemie Egiptu, tworząc pustynię Sahara, być może już 8000 lat p.n.e., a mieszkańcy przypuszczalnie migrowali nad rzekę, gdzie rozwinęli osiadłą gospodarkę rolną i bardziej scentralizowane społeczeństwo.

Jako niekończące się źródło pożywienia, Nil odegrał kluczową rolę w powstaniu egipskiej cywilizacji. Graniczące z nim ziemie były niezwykle żyzne dzięki okresowym powodziom i corocznym zalewom. Egipcjanie byli w stanie uprawiać pszenicę i inne rośliny, zapewniając żywność dla ludności i dla handlu. Woda z Nilu przyciągała również zwierzynę łowną, taką jak bawoły wodne i wielbłądy, po tym jak Persowie wprowadzili je w VII wieku p.n.e. Zwierzęta te można było zabijać dla mięsa lub oswajać i wykorzystywać do orki – lub w przypadku wielbłądów do podróży lądowych przez Saharę. Sam Nil był również wygodnym i wydajnym środkiem transportu dla ludzi i towarów.

Zbieg rzek Kagera i Ruvubu w pobliżu wodospadu Rusumo, część górnego biegu Nilu

Stabilność Egiptu była bezpośrednim wynikiem żyzności Nilu. Len i pszenica mogły być przedmiotem handlu. Handel z kolei zabezpieczał stosunki dyplomatyczne, jakie Egipt utrzymywał z innymi krajami, i często przyczyniał się do jego stabilności gospodarczej. Nilu również dostarczone zasoby, takie jak żywność lub pieniądze, aby szybko i skutecznie podnieść armię.

Nilu odegrał ważną rolę w polityce, religii i życia społecznego. Faraon rzekomo zalewał Nil, a w zamian za życiodajną wodę i plony, chłopi uprawiali żyzną ziemię i wysyłali faraonowi część zebranych zasobów.

Nil był tak ważny dla stylu życia Egipcjan, że stworzyli boga Hapi, poświęconego dobru corocznego zalewania Nilu. Również, Nil był uważany za drogę od życia do śmierci i życia pozagrobowego. Wschód był uważany za miejsce narodzin i wzrostu, a zachód za miejsce śmierci, ponieważ bóg Ra, słońce, przechodził przez narodziny, śmierć i zmartwychwstanie za każdym razem, gdy przemierzał niebo. Tak więc wszystkie grobowce znajdowały się na zachód od Nilu, ponieważ Egipcjanie wierzyli, że aby wejść w życie pozagrobowe, muszą być pochowani po stronie symbolizującej śmierć.

Grecki historyk Herodot napisał, że „Egipt był darem Nilu” i w pewnym sensie jest to prawda. Bez wód Nilu do nawadniania, cywilizacja egipska byłaby prawdopodobnie krótkotrwała. Nil dostarczał elementów, które tworzą prężną cywilizację, i w znacznym stopniu przyczynił się do jej trwania przez trzy tysiące lat.

Poszukiwanie źródła

Wielki Zakręt Nilu w Sudanie, patrząc na północ przez pustynię Sahara w kierunku północnego Sudanu

Pomimo prób Greków i Rzymian (którzy nie byli w stanie spenetrować Sudd), górny bieg Nilu pozostawał w dużej mierze nieznany. Różnym ekspedycjom nie udało się ustalić źródła rzeki, co zaowocowało klasycznymi hellenistycznymi i rzymskimi przedstawieniami rzeki jako męskiego boga z twarzą i głową zasłoniętą draperią. Agatharcides wspomina, że w czasach Ptolemeusza II Filadelfa ekspedycja wojskowa dotarła wystarczająco daleko wzdłuż biegu Nilu Błękitnego, by ustalić, że letnie powodzie są spowodowane silnymi sezonowymi burzami deszczowymi na wyżynie etiopskiej, ale żaden Europejczyk w starożytności nie dotarł do jeziora Tana, nie mówiąc już o tym, że kroki tej ekspedycji sięgały dalej niż do Meroe.

Europejczycy dowiedzieli się niewiele nowych informacji o początkach Nilu aż do XV i XVI wieku, kiedy to podróżnicy do Etiopii odwiedzili nie tylko jezioro Tana, ale także źródło Nilu Błękitnego w górach na południe od jeziora. Chociaż James Bruce twierdził, że był pierwszym Europejczykiem, który odwiedził źródła, współcześni autorzy, posiadający większą wiedzę, przypisują tę zasługę portugalskiemu jezuicie Pedro Páezowi. Śmiercionośne, burzliwe wody, które płynęły przez wąski wąwóz w pobliżu źródeł, powstrzymywały eksplorację aż do ostatnich lat.

Biały Nil był jeszcze mniej zrozumiały, a starożytni błędnie uważali, że rzeka Niger reprezentuje górny bieg Białego Nilu; Na przykład Pliniusz Starszy pisał, że Nil miał swoje źródła „w górze w dolnej Mauretanii”, płynął ponad ziemią przez „wiele dni”, potem zapadł się pod ziemię, pojawił się ponownie jako wielkie jezioro na terenach Masajów, potem znów zapadł się pod pustynię, by płynąć pod ziemią „przez 20 dni drogi, aż dotrze do najbliższych Etiopczyków” (Historia naturalna 5.10).

Nil w Ugandzie

Jezioro Wiktorii zostało po raz pierwszy zauważone przez Europejczyków w 1858 r., kiedy brytyjski odkrywca John Hanning Speke dotarł do jego południowego brzegu podczas swojej podróży z Richardem Francisem Burtonem w celu zbadania Afryki Środkowej i zlokalizowania Wielkich Jezior. Wierząc, że znalazł źródło Nilu, widząc po raz pierwszy ten „rozległy obszar otwartej wody”, Speke nazwał jezioro imieniem Wiktorii, królowej Wielkiej Brytanii. Burton, który w tym czasie wracał do zdrowia po chorobie i odpoczywał dalej na południe, na brzegu jeziora Tanganika, był oburzony, że Speke twierdził, iż udowodnił, iż jego odkrycie jest prawdziwym źródłem Nilu, podczas gdy Burton uważał to za wciąż nierozwiązaną kwestię. Wywiązała się bardzo publiczna kłótnia, która nie tylko wywołała intensywną debatę w ówczesnym środowisku naukowym, ale także duże zainteresowanie innych odkrywców pragnących potwierdzić lub obalić odkrycie Speke’a. Znany brytyjski odkrywca i misjonarz David Livingstone nie podjął próby zweryfikowania odkrycia Speke’a, zamiast tego posuwając się zbyt daleko na zachód i wpływając do systemu rzeki Kongo. Ostatecznie to amerykański odkrywca Henry Morton Stanley potwierdził odkrycie Speke’a, okrążając Jezioro Wiktorii i zgłaszając wielki wypływ w Ripon Falls na północnym brzegu jeziora.

Ekspedycja Białego Nilu, kierowana przez południowoafrykańskiego Hendri Coetzee, miała stać się pierwszą, która przepłynęła całą długość Nilu. Ekspedycja wystartowała z Ugandy w styczniu 2004 roku i dotarła bezpiecznie do Morza Śródziemnego cztery i pół miesiąca później.

W kwietniu 2004 roku geolog Pasquale Scaturro i jego partner, kajakarz i dokumentalista Gordon Brown, stali się pierwszymi, którzy przepłynęli Nil Błękitny od jeziora Tana do Morza Śródziemnego, choć najpierw wędrowali pieszo od źródeł na wyżynie etiopskiej, które zasilają jezioro. W ich ekspedycji brało udział wielu innych, ale Brown i Scaturro byli jedynymi, którzy pokonali całą trasę. Jednak zespół był zmuszony do używania silników zaburtowych przez większość podróży i dopiero w styczniu 2005 roku, kiedy Kanadyjczyk Les Jickling i Nowozelandczyk Mark Tanner dotarli do Morza Śródziemnego, rzeka została po raz pierwszy przepłynięta pod ludzką siłą.

W dniu 30 kwietnia 2005 roku, zespół prowadzony przez Południowoafrykańczyków Petera Mereditha i Hendri Coetzee został pierwszym, który pokonał najbardziej oddalony nurt rzeki – Kagera River, która zaczyna się jako Rukarara w lesie Nyungwe w Rwandzie i płynie przez 429 mil (690 kilometrów) zanim dotrze do Jeziora Wiktorii. Inni twierdzą, że prawdziwym źródłem jest rzeka Ruvyironza, górna gałąź Kagery, która bierze swój początek na górze Kikizi w Burundi.

31 marca 2006 roku trzech odkrywców z Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii, prowadzonych przez Neila McGrigora, twierdziło, że jako pierwsi pokonali rzekę od jej ujścia do źródła w rwandyjskim lesie Nyungwe.

Rzeka dzisiaj

Widok Nilu z pokładu łodzi wycieczkowej, między Luksorem a Asuanem w Egipcie

Wieczny Nil

Łódź rzeczna przepływająca przez Nil w Ugandzie

Nil nadal utrzymuje znaczną część ludności żyjącej wzdłuż jego brzegów. Jednak budowa Wysokiej Tamy Asuańskiej (ukończona w 1970 r.) w celu zapewnienia energii wodnej położyła kres letnim powodziom i odnawianiu przez nie żyznej gleby, ponieważ większość mułu niesionego przez Nil Błękitny osiada w jeziorze Nasser.

Naciskane przez ich rosnące populacje i potrzeby wodne, po raz pierwszy w historii, wszystkie dziesięć krajów basenu Nilu (Burundi, Demokratyczna Republika Konga, Egipt, Erytrea, Etiopia, Kenia, Rwanda, Sudan, Tanzania i Uganda) wyraziły poważne zaniepokojenie koniecznością współpracy w celu zwalczania ubóstwa. Kierując się wspólną wizją przyjętą w lutym 1999 r. – „osiągnięcia zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego poprzez sprawiedliwe wykorzystanie i czerpanie korzyści ze wspólnych zasobów wodnych dorzecza Nilu” – dziewięć krajów zgodziło się podjąć Inicjatywę na rzecz Dorzecza Nilu (NBI), z Erytreą w roli obserwatora, i jednocześnie postanowiło zaangażować się w negocjacje dotyczące stałych ram współpracy.

Nadmiar wody w jeziorze Nasser od marca 2005 roku jest pompowany przez stację pomp Mubarak, podobno największą tego typu na świecie, do kanału biegnącego przez dolinę Toshka. Wzdłuż całego odcinka, gdzie tylko będzie to możliwe, powstaną gminy rolnicze. Woda ma nawadniać tereny o powierzchni około 2300 kilometrów kwadratowych, które dziś są jedynie pustynią. Rząd ma nadzieję przesiedlić na ten teren do trzech milionów mieszkańców. Eksperymentalne gospodarstwa rolne wykazały, że gleba jest potencjalnie żyzna. Z powodzeniem uprawia się tu bawełnę, ogórki, pomidory, arbuzy, banany, winogrona i pszenicę.

Nil na północ od Asuanu jest regularną trasą turystyczną, po której pływają statki wycieczkowe i tradycyjne drewniane łodzie żaglowe znane jako feluccas. Ponadto wiele łodzi wycieczkowych typu „pływający hotel” przemierza trasę między Luksorem a Asuanem, zatrzymując się po drodze w Edfu i Kom Ombo.

Flora i fauna

W południowych częściach rzeki często występują hipopotamy i krokodyle nilowe. Nil jest także domem dla różnych ryb i ptaków, głównie w części południowej. Ryby, zwłaszcza okoń nilowy i tilapia, są ważnym źródłem pożywienia.

Górne regiony Nilu znajdują się w lasach górskich, ale w miarę podróży na północ roślinność wokół rzeki zmienia się na krzewy i krótkie drzewa, a następnie brak roślin na pustyni. W samej rzece kwitnie hiacynt wodny i papirus. Ten ostatni był używany do wyrobu papieru, łodzi, sandałów i lin w czasach starożytnych.

Eonile

Teraźniejszy Nil jest co najmniej piątą rzeką, która płynęła na północ od wyżyny etiopskiej. Zdjęcia satelitarne zostały wykorzystane do identyfikacji suchych cieków wodnych na pustyni na zachód od Nilu. Kanion Eonile, obecnie wypełniony przez dryf powierzchniowy, reprezentuje przodka Nilu zwanego Eonile, który płynął w późniejszym miocenie (23 do 5,3 mln lat temu). Eonile transportował osady klastyczne do Morza Śródziemnego, gdzie odkryto kilka pól gazowych w tych osadach.

Podczas późnomioceńskiego mesyńskiego kryzysu zasolenia, kiedy Morze Śródziemne było zamkniętym basenem i wyparowało puste lub prawie puste, Nil przeciął swój bieg w dół do nowego poziomu bazowego, aż znalazł się kilkaset stóp poniżej poziomu morza w Asuanie i osiem tysięcy stóp pod Kairem. Ten ogromny kanion został później wypełniony osadami.

Poprzednio jezioro Tanganika spływało na północ do Nilu, aż wulkany Virunga zablokowały jego bieg w Rwandzie. Dzięki temu Nil stałby się znacznie dłuższy, a jego najdłuższe źródła znajdowałyby się w północnej Zambii.

Notatki

Sources and Further reading

• Bangs, Richard, and Pasquale Scaturro. 2005. Tajemnica Nilu: epicka opowieść o pierwszym zejściu z najbardziej zabójczej rzeki świata. Nowy Jork: G.P. Putnam’s Sons. ISBN 0399152628
• De Villiers, Marq. 2000. Water: The Fate of Our Most Precious Resource. Nowy Jork: Houghton Mifflin. ISBN 0618030093
• Holmes, Martha, Gavin Maxwell, and Tim Scoones. 2004. Nile. Londyn: BBC Books. ISBN 0563487135
• Morell, Virginia. 2001. Blue Nile: Ethiopia’s river of magic and mystery. Washington, DC: Adventure Press. ISBN 0792279514
• The River Nile Homepage from the University of Texas at Dallas. Retrieved April 16, 2007.

All links retrieved December 4, 2018.

• Delta Nilu – Earth from Space.
• Nile Basin Initiative

.