Sir James George Frazer (1854-1941), brytyjski klasyk i antropolog, był autorem „The Golden Bough”, klasycznego studium magii i religii. Spopularyzowała ona antropologię.
James Frazer urodził się w Glasgow, w Szkocji, 1 stycznia 1854 roku. Uczęszczał na Uniwersytet w Glasgow (1869-1874), gdzie jego głównym zainteresowaniem była klasyka. Kontynuował studia klasyczne w Trinity College w Cambridge i w 1879 roku został wybrany na członka tego kolegium. Pozostał w Cambridge do końca życia, z wyjątkiem powołania na stanowisko profesora antropologii społecznej na Uniwersytecie w Liverpoolu w 1907 roku, z którego zrezygnował po roku.
Frazer kontynuował swoje zainteresowanie klasyką, redagując Catilina et lugurtha Sallusta (1884), tłumacząc Description of Greece Pausaniasa (1898) oraz redagując i tłumacząc Fasti Owidiusza (1929).
Wczesne zainteresowania klasyczne Frazera zostały znacznie poszerzone poprzez znajomość z Primitive Culture Sir Edwarda Tylora. Frazer uznał, że starożytne rytuały i mity mogą być oświetlone przez badanie podobnych zwyczajów współczesnych ludów żyjących na etapie „dzikości” lub „barbarzyństwa”. Zapożyczył metodę porównawczą Tylora i opracował własną metodę porównywania zwyczajów ludów wszystkich czasów i miejsc, którą zachował przez całe swoje badania. Jego wyniki były krytykowane z tego powodu, że wyrwał zwyczaje z kontekstu kulturowego i że wiele z porównywanych zwyczajów było tylko powierzchownie podobnych.
Wcześniej w swojej karierze, jako stypendysta w Cambridge, Frazer poznał W. Robertsona Smitha, który pobudził jego zainteresowanie religią porównawczą. Zainteresowanie Frazera totemizmem wzięło się z zaproszenia Smitha do napisania artykułu na ten temat do dziewiątego wydania Encyclopaedia Britannica (1888).
Frazer nigdy nie prowadził badań terenowych. Całe swoje życie spędził w bibliotece, pracując po 12, a często 15 godzin dziennie, niemal codziennie. Informacje etnograficzne pozyskiwał z relacji podróżników, misjonarzy i administratorów kolonialnych. Aby uzyskać pożądane informacje, przygotował kwestionariusz dotyczący „obyczajów, zwyczajów, religii, przesądów itp. ludów niecywilizowanych lub półcywilizowanych” (1887).
Pierwsze wydanie The Golden Bough ukazało się w 1890 roku. Drugie, poszerzone wydanie ukazało się w 1900 roku, a trzecie, znacznie poszerzone, w latach 1911-1915. Jedną z przyczyn wielkiego sukcesu The Golden Bough jest jej doskonały, choć ozdobny, wiktoriański styl prozatorski. Dziś jest prawdopodobnie czytany tak samo dla jego zalet literackich, jak i dla jego treści antropologicznych.
Frazer był indukcjonistą; stąd jego praca charakteryzuje się niewielką ilością teorii i dużą ilością informacji. Ogólne ramy dla bogactwa informacji, zawsze tak dobrze sformułowane, choć zbyt często nadmiernie upraszczane, to idea, że magia dała początek religii, która z kolei dała początek nauce, w etapach ewolucji. Magia jest próbą kontrolowania natury, w której przyjmuje się błędne założenia. Kiedy z biegiem czasu „dzikus” odkrywa, że magia nie działa, porzuca próbę kontrolowania natury i zamiast tego stara się przebłagać lub udobruchać duchy lub bogów, co jest praktyką religijną. Wreszcie, w wyższym stanie cywilizacji, człowiek powraca do prób kontrolowania natury, tym razem stosując eksperymentalne i obiektywne techniki, które stanowią naukę. Rozróżnienie Frazera między magią a religią okazało się słuszne, ale pomysł, że ewolucyjny etap magii niezmiennie poprzedzał religię, jest nieważny, ponieważ uczucia religijne zaobserwowano u bardzo prymitywnych ludów.
Totemism and Exogamy (1910) Frazera jest rozwinięciem jego wczesnej pracy o totemizmie. Jego Folk-lore in the Old Testament (1923), Man, God and Immortality (1927), zbiór jego pism o postępie ludzkości, i wiele innych prac ukazało się w wielu tomach i w wielu wydaniach. Choć jego idee albo zostały obalone, albo połączone w bardziej wyrafinowane teorie, Frazer był być może najbardziej uhonorowanym antropologiem wszech czasów. W 1914 roku został pasowany na rycerza, a w 1925 roku otrzymał brytyjski Order Zasługi. Zmarł w Cambridge 7 maja 1941 roku.
Dalsza lektura
An adulatory account of Frazer’s life and work is given by his secretary, Robert Angus Downie, in James George Frazer: The Portrait of a Scholar (1940). Żywy opis Frazera i bardziej bezstronna analiza jego wkładu składają się na rozdział w książce Abrama Kardinera i Edwarda Preble’a, They Studied Man (1961). Bronisław Malinowski poświęca Frazerowi biograficzną ocenę w A Scientific Theory of Culture, and Other Essays (1944). □