W tym tygodniu w Dispatches from The Secret Library, dr Oliver Tearle rozważa historię i pierwotne znaczenie wszechobecnego obecnie słowa
Here’s a pub quiz question for you: w którym wieku słowa 'computer’ i 'electricity’ zostały po raz pierwszy użyte w angielskim piśmiennictwie? Dwudziestym? Komputer” może prowadzić nas do tej odpowiedzi, ale wtedy zastanawiamy się nad ważną pracą Michaela Faradaya nad elektrycznością w poprzednim stuleciu. A czy Charles Babbage nie wymyślił prekursora nowoczesnego komputera w swoim Silniku Różnicowym, gdzieś w dziewiętnastym wieku? Być może to jest odpowiedź. Ale nie: oba słowa debiutują w annałach literatury angielskiej w XVII wieku. I to właśnie jeden człowiek przyczynił się do spopularyzowania obu. Ale szczególnie pochodzenie terminu „komputer” warte jest komentarza. Słowo to wywodzi się oczywiście od czasownika „compute”, który z łaciny oznacza „liczyć się z” (od przedrostka com- i czasownika putāre oznaczającego liczyć). Ale co ze znaczeniem słowa „komputer”?
Po pierwsze, zajmijmy się nowszym i najbardziej znanym znaczeniem słowa „komputer”: słowo to po raz pierwszy zaczęło oznaczać urządzenie elektroniczne używane do przechowywania i przekazywania informacji (oraz wszystkie jego późniejsze funkcje) dopiero w latach czterdziestych XX wieku: najwcześniejsze cytowanie w Oxford English Dictionary pochodzi z roku 1946. Jest to trafne. Jak powszechnie wiadomo (a przynajmniej jest to lepiej znane niż w dekadach następujących bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej), praca Alana Turinga i innych łamaczy kodów w Bletchley Park – gdzie Turing zbudował swój ogromny wczesny komputer, Colossusa – pomogła skrócić wojnę o kilka lat. Jednak po zakończeniu wojny Ameryka zaczęła rozwijać komputer do użytku komercyjnego, a Wielka Brytania przemilczała swoją rolę w wynalezieniu nowoczesnej maszyny. Turing, co haniebne, nigdy nie został uhonorowany za życia, a jego tragiczny koniec (śmierć w wyniku zatrucia strychniną po zjedzeniu zatrutego jabłka, po tym jak został zmuszony do poddania się chemicznej kastracji z powodu swojego homoseksualizmu) uniemożliwił mu zdobycie uznania, na jakie zasługiwał. (Plotka, że logo komputerów Apple – jabłko z nadgryzionym jabłkiem – było celową aluzją do śmierci Turinga jest, nawiasem mówiąc, nieprawdziwa.)
Ale „komputery” istniały od wieków – a przynajmniej słowo „komputer” istniało. A jedno z jego najwcześniejszych użyć w języku angielskim pojawiło się w dziele ważnego siedemnastowiecznego prozaika, Sir Thomasa Browne’a. To właśnie u Browne’a znajdujemy również wczesne (a w wielu przypadkach najwcześniejsze) przypadki użycia słów takich jak ambidextrous, approximate, botanical, carnivorous, coma, complicated, cryptography, discrimination, electricity, elevator, ferocious, hallucination, indigenous, insecurity, medical, prairie, prefix, selection i wielu, wielu innych. I’ve blogged wcześniej o Browne i jego niezwykłą listę neologizmów tutaj.
Browne urodził się w Cheapside w Londynie w 1605 i zmarł w 1682, na jego 77 urodziny. Pisał na różne tematy dotyczące świata przyrody, i to właśnie będzie tematem jego najambitniejszego dzieła, Pseudodoxia Epidemica, które ukazało się w 1646 roku, choć było tak popularne, że doczekało się jeszcze wielu wydań za życia Browne’a. Pełny tytuł tej książki brzmiał Pseudodoxia Epidemica or Enquiries into very many received tenets and commonly presumed truths, choć czasami jest ona znana po prostu jako Vulgar Errors. Jej celem było zbadanie szeroko rozpowszechnionych przesądów i wierzeń tamtych czasów, i poprawienie tych, które były fałszywe; na wiele sposobów Browne, jednoosobowa maszyna do obalania, był wczesną nowoczesną wersją programu telewizyjnego QI.
Kontekstem użycia przez Browne’a słowa „komputer”, w Pseudodoxia Epidemica, było rozważenie różnicy w datach pomiędzy kalendarzem juliańskim i gregoriańskim. Kiedy Browne pisał w latach czterdziestych XVI wieku, Wielka Brytania pozostawała w tyle za większością Europy, wciąż stosując stary kalendarz juliański, podczas gdy wiele krajów na kontynencie przyjęło już kalendarz gregoriański (czego Wielka Brytania nie uczyniła do 1752 roku). Browne pisze:
Now it is manifest, and most men likewise know, that the calendars of these computers, and the accounts of these days are very different: the Greeks dissenting from the Latins, and the Latins from each other: the one observing the Julian or ancient account, as Great Britain and part of Germany; the other adhering to the Gregorian or new account, as Italy, France, Spain, and the United Provinces of the Netherlands.
Kontekst użycia tego słowa przez Browne’a czyni jasnym, że słowo 'komputer’ jest tu użyte w odniesieniu do kogoś, kto dokonuje obliczeń, szczególnie dotyczących dat. I to jest najwcześniejsze znane znaczenie terminu „komputer”, znaczenie, które OED obecnie kategoryzuje jako „głównie historyczne”: „Osoba, która dokonuje obliczeń lub obliczeń; kalkulator, rachmistrz; spec. osoba zatrudniona do dokonywania obliczeń w obserwatorium, w geodezji itp. Jeśli ktokolwiek powinien dostać kredyt za zrobienie tego, a nawet tutaj powinniśmy pamiętać o zwykłym zastrzeżeniu (że „pierwsze znane użycie” słowa niekoniecznie równa się rzeczywistej monetyzacji tego słowa), to jest to człowiek o imieniu Richard Brathwaite (1588-1673), angielski poeta, który opublikował w 1613 roku książkę o nazwie Yong Mans Gleanings. To właśnie w tej książce znajdujemy najwcześniejsze zarejestrowane użycie terminu „komputer”; jak Brathwaite’a użycie „on” sprawia, że jasne, on również nie odnosił się do urządzenia liczącego lub maszyny, ale do osoby, która wykonuje obliczenia.
I haue read the truest computer of Times, and the best Arithmetician that euer breathed, and he reduceth thy dayes into a short number: The daies of Man are threescore and ten.
Oliver Tearle jest autorem książki The Secret Library: A Book-Lovers’ Journey Through Curiosities of History
, dostępnej już teraz w wydawnictwie Michael O’Mara Books.
.