Kontekst
Witamina B12 jest ogólnym deskryptorem dla tych związków korrinoidalnych, które wykazują jakościowo aktywność biologiczną cyjanokobalaminy. Główne kobalaminy o działaniu fizjologicznym to hydroksykobalamina, metylokobalamina i deoksyadenozylokobalamina. Witamina B12 jest niezbędna do syntezy kwasów tłuszczowych w mielinie oraz, w połączeniu z folianem, do syntezy DNA. Odpowiednie spożycie witaminy B12 jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania krwi i funkcji neurologicznych. Może być przechowywana w wątrobie przez wiele lat.
Witamina B12 może być przekształcona do jednego z dwóch koenzymów kobalaminy, które są aktywne u ludzi; metylokobalamina i 5-deoksyadenozylokobalamina. Witamina B12 jest kofaktorem dla enzymów syntazy metioniny i mutazy L-metylomalonylo-CoA i bierze udział w przemianie homocysteiny do metioniny i L-metylomalonylo-koenzymu A (CoA) do sukcynylo-CoA. W niedoborze witaminy B12, folian może gromadzić się w surowicy w wyniku spowolnienia metylotransferazy zależnej od witaminy B12.
Podczas gdy istnieją pewne roślinne źródła witaminy B12, takie jak niektóre algi i rośliny narażone na działanie bakterii lub zanieczyszczone przez glebę lub owady, ludzie uzyskują prawie całą swoją witaminę B12 z pokarmów zwierzęcych. Około 25% witaminy B12 pochodzi z czerwonego mięsa (Baghurst et al 2000). Dla dorosłych i dzieci, około 30% i 50%, odpowiednio, pochodzi z mleka i produktów mlecznych (Cobiac et al 1999).
Absorpcja witaminy B12 jest obecnie znana jako bardziej złożona niż kiedyś sądzono. W żywności, methyl-, deoxyadenosyl-, lub hydroxocobalamin są związane z enzymami w mięsie i innych pokarmów zwierzęcych. Kobalamina jest uwalniana przez działanie kwasu i pepsyny, które trawią białko wiążące w (normalnym) żołądku. Uwolniona kobalamina tworzy stabilny kompleks ze spoiwem R, glikoproteiną wydzielaną w ślinie lub przez żołądek. Tymczasem czynnik wewnątrzpochodny (IF), glikoproteina o masie 50 kDa, która wiąże kobalaminę, jest wydzielany po posiłku przez komórki przypodstawne żołądka. Jednak wiązanie kobalaminy z IF nie odbywa się w żołądku, jak kiedyś sądzono, ponieważ jej powinowactwo jest bardzo niskie w kwaśnym pH.
Wiązania R są częściowo degradowane w dwunastnicy przez proteazy trzustkowe. Kobalamina następnie wiąże IF z wysokim powinowactwem w bardziej zasadowym środowisku. W przeciwieństwie do spoiw R, IF nie jest trawiona przez enzymy trzustkowe. Witamina B12 z dróg żółciowych może również łączyć się z IF, tworząc cykl enterohepatyczny. Kompleks witamina B12-IF przechodzi następnie w niezmienionej postaci przez jelito cienkie i jest wchłaniany w końcowym odcinku jelita krętego w procesie endocytozy po przyłączeniu do specyficznego receptora błonowego IF o masie 460 kDa. Receptor ten wiąże tylko witaminę B12, która jest przyłączona do IF i nie wiąże analogów witaminy B12.
Wchłanianie witaminy B12 zwiększa się wraz ze wzrostem spożycia (Adams i wsp. 1971, Chanarin 1979). Jest on wchłaniany w różnym tempie z różnych pokarmów, począwszy od 11% z wątroby, 24-40% z jaj i pstrąga, do ponad 60% z baraniny i kurczaka (Doscherholmen et al 1975, 1978, 1981, Heyssel et al 1966). Niski wskaźnik absorpcji z wątroby prawdopodobnie wiąże się z bardzo wysoką zawartością B12 w wątrobie. Nie przeprowadzono badań dotyczących czerwonego mięsa, wieprzowiny, nabiału i ryb innych niż pstrąg, dlatego przy opracowywaniu wymagań dotyczących spożycia przyjęto zachowawczą korektę biodostępności na poziomie 50% dla zdrowych osób dorosłych z prawidłową czynnością żołądka. Jeśli ludzie spożywali duże ilości pokarmów naturalnie bogatych w witaminę B12, wskaźnik wchłaniania byłby niższy.
Witamina B12 dodawana do żywności (np. napojów, analogów mięsa lub mleka sojowego) w postaci krystalicznej ma podobny wskaźnik wchłaniania, jeśli jest dodawana w małych ilościach (<5 µg na dawkę), ale bardzo niskie wchłanianie (1% lub mniej), jeśli jest dodawana w ilości 500 µg na dawkę lub powyżej (Berlin et al 1968, Heyssel et al 1996). Wydalanie witaminy B12 odbywa się na ogół z kałem i jest proporcjonalne do zapasów w organizmie (Adams 1970, Heinrich 1964, Mollin & Ross 1952). Inne straty następują przez skórę i w wyniku reakcji metabolicznych.
Na zapotrzebowanie na witaminę B12 może mieć wpływ wiek, chociaż nie wszystkie badania to potwierdzają. (van Asselt i wsp. 1996). Efekt wieku może działać poprzez wpływ rosnących poziomów zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka (Krasinski et al1986) lub zmniejszonej kwasowości żołądka (Scarlett et al 1992). W Australii (Andrews i wsp. 1967), USA (Hurwitz i wsp. 1997, Krasinski i wsp. 1986) i Skandynawii (Johnsen i wsp. 1991) odnotowano częstość występowania zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka u osób w podeszłym wieku w granicach 10-30%.
Niedostateczne wykorzystanie witaminy B12 może wystąpić u osób z defektami genetycznymi, w tym delecjami lub defektami w mutazie MMA-CoA, transkobalaminie II lub enzymach w szlaku adenozylacji kobalaminy.
Niedobór witaminy B12 może powodować objawy hematologiczne, neurologiczne lub jelitowe. Skutki hematologiczne są nie do odróżnienia od niedoboru folianów. Obejmują one szereg skutków ogólnie związanych z niedokrwistością, takich jak bladość skóry, obniżona energia i tolerancja wysiłku fizycznego, zmęczenie, duszność i kołatanie serca. Podstawowym problemem jest zakłócenie syntezy DNA prowadzące do produkcji nieprawidłowo dużych erythrocytów.
Powikłania neurologiczne są obecne w około 75-90% osób z niedoborem frank. Powikłania te wydają się być odwrotnie związane z występowaniem objawów hematologicznych (Healton i wsp. 1991, Savage i wsp. 1994). Obejmują one zaburzenia czucia w kończynach, zaburzenia ruchowe i zmiany poznawcze od utraty pamięci do demencji, z lub bez zmian nastroju. Mogą również występować zaburzenia widzenia, impotencja oraz upośledzenie kontroli jelit i pęcherza moczowego. Badanie przeprowadzone przez Louwman i wsp. (2000) wykazało, że niedobór kobalaminy przy braku objawów hematologicznych może również wpływać na funkcje poznawcze w okresie dojrzewania.
Wskaźniki, które są dostępne w celu oszacowania zapotrzebowania na witaminę B12 obejmują odpowiedź hematologiczną, jak również pomiary stężenia w surowicy lub osoczu witaminy B12, MMA, homocysteiny, kwasu formiminoglutaminowego, propionianu i metylocukru oraz holo-transcobalaminy II.
Reakcje hematologiczne, które zostały ocenione, obejmują wzrost hemoglobiny, hematokrytu i liczby erytrocytów lub spadek MCV lub optymalny wzrost liczby retikulocytów. Spośród nich, MCV ma ograniczone zastosowanie ze względu na 120 dni potrzebne do zobaczenia zmiany, a podczas gdy erytrocyty, hemoglobina i hematokryt są solidne są one powolne do zmiany Jednak liczba retikulocytów jest przydatna, ponieważ wzrost w odpowiedzi na dietę są widoczne w ciągu 48 godzin i osiągnąć szczyt w 5-8 days.
Serum lub osocze witaminy B12 odzwierciedla zarówno spożycie i sklepów, ale akceptowalne poziomy mogą być utrzymywane przez pewien czas po niedobór występuje z powodu kompensacyjnego uwalniania witaminy B12 z tkanek. Niskie poziomy oznaczałyby jednak długotrwały niedobór lub chronicznie niskie spożycie. MMA wykazuje czterokrotny zakres w normalnej populacji, ale wzrasta, gdy podaż witaminy B12 jest niska lub gdy wchłanianie jest zaburzone (Joosten et al 1996). Podwyższony poziom MMA może być zmniejszony przez podawanie witaminy B12 (Joosten et al 1993, Naurath et al 1995, Norman & Morrison 1993, Pennypacker et al 1992).
As the presence of elevated MMA represents a vitamin B12-specific change, MMA is the preferred indicator of vitamin B12 status. Jednak nie ma wystarczających danych, aby wykorzystać poziom MMA do ustalenia zaleceń żywieniowych. Stężenie homocysteiny zmienia się w odpowiedzi na status witaminy B12, ale nie jest specyficzne dla witaminy B12, reagując również na status folianu lub witaminy B6 lub na oba te czynniki, a kwas formiminoglutaminowy również zmienia się w zależności od statusu folianu. Proprionian i metylocytrynian reagują na zmiany w statusie witaminy B12 (Allen et al 1993), jednak nie oferują one żadnych korzyści w porównaniu z MMA. Pomiary holotranskobalaminy II są niewystarczająco solidne, aby umożliwić ocenę zapotrzebowania.
Zalecenia według etapu życia i płci
Niemowlęta
| Wiek | AI |
|---|---|
| 0-6 miesięcy | 0.4 µg/dobę |
| 7-12 miesięcy | 0,5 µg/dobę |
Uzasadnienie: AI dla 0-6 miesięcy jest oparte na spożyciu witaminy B12 przez niemowlęta karmione mlekiem matki. AI została obliczona poprzez pomnożenie średniego spożycia mleka matki (0,78 L/dzień) przez średnie stężenie witaminy B12 w mleku matki i zaokrąglenie (FNB:IOM 1998). Zgłaszane wartości stężenia witaminy B12 w mleku matki różnią się znacznie, częściowo z powodu różnic w metodach analitycznych, a częściowo z powodu różnic w statusie witaminy B12 u matki i aktualnego spożycia. Wartości mediany są znacznie niższe niż wartości średnie. W badaniu 9 dobrze odżywionych brazylijskich matek, których niemowlęta były karmione wyłącznie piersią, średnie stężenie w mleku matki wynosiło 0,42 µg/L w 2 miesiącu i 0,34 µg/L w 3 miesiącu. (Trugo & Sardinha 1994). Wartość z 2 miesięcy została wybrana, aby zapewnić odpowiednie spożycie i pomnożona przez dzienną objętość mleka (0,42 µg/L x 0,78 L/dzień = 0,33 µg/dzień) i zaokrąglona w górę, aby uzyskać AI równe 0,4 µg. Ponieważ istnieje niewiele danych na temat zawartości witaminy B12 w dietach dla zwierząt odsadzonych od maciory, AI dla 7-12 miesięcy została oszacowana poprzez ekstrapolację w górę z AI dla 0-6 miesięcy. Zostało to sprawdzone poprzez ekstrapolację z EAR dla dorosłych i dostosowanie do oczekiwanej wariancji, aby oszacować zalecane spożycie. Pierwsze oszacowanie dało wartość 0,5 µg/dzień po zaokrągleniu w górę, a drugie – 0,6 µg/dzień. AI została ustalona na poziomie 0,5 µg/dzień.
Uwaga: Aby zapewnić odpowiedni status witaminy B12 u swoich niemowląt i zapobiec poważnym skutkom, w tym zaburzeniom poznawczym, a nawet śpiączce u niemowląt, matki weganki powinny uzupełniać swoją dietę w witaminę B12 na poziomie RDI przez cały okres ciąży i laktacji na podstawie dowodów, że zapasy u niemowląt matek weganek po urodzeniu są niskie, a mleko może dostarczać tylko bardzo małe ilości (Specker i wsp. 1990). Preparat sojowy stosowany podczas odstawiania od piersi musi być wzbogacony w witaminę B12 do równoważnego poziomu. Jeśli matka nie jest suplementowana w czasie ciąży i laktacji, a dziecko jest karmione piersią, to niemowlę będzie potrzebowało suplementów od urodzenia.
Dzieci & młodzież
| Age | EAR | RDI |
|---|---|---|
| All | ||
| 1-3 yr | 0.7 µg/dzień | 0.9 µg/dzień |
| 4-8 yr | 1.0 µg/dzień | 1.2 µg/dzień |
| Chłopcy | ||
| 9-13 yr | 1.5 µg/dzień | 1.8 µg/dzień |
| 14-18 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| Dziewczynki | ||
| 9-13 yr | 1.5 µg/dzień | 1.8 µg/dzień |
| 14-18 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
Uzasadnienie: Istnieje niewiele danych dotyczących dzieci i młodzieży, na których można oprzeć EAR, dlatego EAR ustalono poprzez ekstrapolację z danych dotyczących osób dorosłych, dostosowując ją do masy ciała i w odniesieniu do potrzeb związanych ze wzrostem oraz zaokrąglając w górę (FNB:IOM 1998). Wobec braku informacji na temat standardowego odchylenia zapotrzebowania, RDI zostało ustalone przy założeniu, że współczynnik zmienności wynosi 10% dla EAR. Należy pamiętać, że dzieci wegańskie będą wymagały suplementacji.
Dorośli
| Age | EAR | RDI |
|---|---|---|
| Men | ||
| 19-30 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| 31-50 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| 51-70 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| >70 lat | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| Kobiety | ||
| 19-30 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| 31-50 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| 51-70 yr | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
| >70 lat | 2.0 µg/dzień | 2.4 µg/dzień |
Uzasadnienie: Wartość EAR dla dorosłych została ustalona na podstawie dowodów hematologicznych i poziomu witaminy B12 w surowicy (FNB:IOM 1998). Nie były dostępne wystarczające dane, aby rozróżnić różnice w wymaganiach dla mężczyzn i kobiet. Wobec braku informacji na temat odchylenia standardowego zapotrzebowania, RDI ustalono przy założeniu, że współczynnik zmienności wynosi 10% dla EAR. Należy pamiętać, że ścisli weganie będą potrzebowali suplementacji witaminą B12.
Uwaga: Naturalna witamina B12 w żywności może być mniej biodostępna dla znacznej liczby starszych osób dorosłych, które mają zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka z niskim wydzielaniem kwasu żołądkowego. Osoby z tym schorzeniem mogą wymagać większego spożycia żywności bogatej w witaminę B12, żywności wzbogaconej w witaminę B12 lub suplementów.
Ciąża
| Wiek | RDI | |
|---|---|---|
| 14-18 lat | 2,2 µg/dobę | 2.6 µg/dzień |
| 19-30 yr | 2.2 µg/dzień | 2.6 µg/dzień |
| 31-50 yr | 2.2 µg/dzień | 2.6 µg/dzień |
Uzasadnienie: Wartość EAR ustalono na podstawie wartości EAR dla matek plus dodatek na potrzeby płodu i łożyska. Akumulacja płodowa wynosi średnio 0,1-0,2 µg/dzień (Baker i wsp. 1962, Loria i wsp. 1977, Vaz Pinto i wsp. 1975), ale akumulacja łożyskowa wynosi tylko 14 ng/L (Muir & Landon 1985). Dlatego do zapotrzebowania matki dodano dodatkowe 0,2 µg/dzień, a następnie wyprowadzono RDI, zakładając CV na poziomie 10% dla EAR. Matki weganki będą potrzebowały suplementacji przez cały okres ciąży i podczas laktacji w ilościach wystarczających do zapewnienia odpowiednich dostaw dla siebie i dziecka.
Laktacja
| Wiek | RDI | |
|---|---|---|
| 14-18 lat | 2,4 µg/dzień | 2.8 µg/dzień |
| 19-30 yr | 2.4 µg/dzień | 2.8 µg/dzień |
| 31-50 yr | 2.4 µg/dzień | 2.8 µg/dzień |
Uzasadnienie: Wartość EAR dla laktacji została ustalona przez dodanie średniej ilości wydzielanej do mleka (0,33 µg/dzień) do wartości EAR dla matki i zaokrąglenie w górę. RDI zostało ustalone przy założeniu, że CV wynosi 10% dla EAR. Matki weganki będą potrzebowały suplementacji w okresie laktacji w ilościach wystarczających do zapewnienia odpowiednich dostaw dla siebie i dziecka.
Górny poziom spożycia
Nie ma wystarczających danych pozwalających na ustalenie UL.
Nie ma dowodów na to, że obecne poziomy spożycia z żywności i suplementów stanowią zagrożenie dla zdrowia. Nie stwierdzono żadnych działań niepożądanych związanych z nadmiernym spożyciem witaminy B12 z żywności lub suplementów u zdrowych osób. Istnieją słabe dowody z badań na zwierzętach, że witamina B12 może potęgować działanie rakotwórczych substancji chemicznych (Day et al 1950, Georgadze 1960, Kalnev et al 1977, Ostryanina 1971), ale inne badania temu przeczą (Rogers 1975). Widoczny brak toksyczności może odnosić się do zdolności organizmu do zmniejszenia absorpcji w odpowiedzi na wysokie spożycie. Ponieważ nie ma danych dotyczących reakcji na dawkę, nie można ustalić UL.
Adams JF, Ross SK, Mervyn RL, Boddy K, King P. Absorpcja cyjanokobalaminy, koenzymu B12, metylokobalaminy i hydroksokobalaminy przy różnych poziomach dawek. Scand J Gastroenterol 1971;6:249-52.
Adams JF. Correlation of serum and urine vitamin B12. Br Med J 1970;1:138-9.
Allen RH, Stabler SP, Lindenbaum J. Poziomy betainy, N,N-dimetyloglicyny i N-metyloglicyny w surowicy krwi u pacjentów z niedoborem kobalaminy i folianów oraz związanymi z nimi wrodzonymi błędami metabolizmu. Metabolism1993;42:1448-60.
Andrews GR, Haneman B, Arnold BJ, Booth JC, Taylor K. Atrophic gastritis in the aged. Australas Ann Med 1967;16:230-5.
Baghurst KI, Record SJ, Leppard P. Spożycie czerwonego mięsa w Australii: spożycie, skład składników odżywczych i zmiany w czasie. Aust J Nutr Diet 2000;57(4) Suppl:S1-S36.
Baker SJ, Jacob E, Rajan KT, Swaminathan SP. Niedobór witaminy B12 w ciąży i połogu Br J Med 1962;1:1658-61.
Berlin H, Berlin R, Brante G. Oral treatment of pernicious anaemias with high doses of vitamin B12 without intrinsic factor Acta Med Scand 1968;184:247-58.
Chanarin I. The megaloblastic anaemias, 2nd ed. Oxford: Blackwell Scientific, 1979.
Cobiac L, Syrette J, Record S. Dairy foods in the Australian diet – results from the 1995/6 National Nutrition Survey. Raport do Australian Dairy Corporation, Adelajda: CSIRO, 1999.
Day PL, Payne LD, Dinning JS. Prokarcinogenne działanie witaminy B12 na p-dimetyloaminoazobenzenu szczurów karmionych. Proc Soc Exp Biol Med 1950;74:854-7.
Doscherholmen A, McMahon J, Ripley D. Vitamin B12 absorption from eggs. Proc Soc Exp Biol Med 1975,149:987-90.
Doscherholmen A, McMahon J, Ripley D. Vitamin B12 absorption from chicken meat. Am J Clin Nutr 1978;31:825-30.
Doscherholmen A, McMahon J, Ripley D. Wchłanianie witaminy B12 z ryb. Proc Soc Exp Biol Med 1981;167:480-4.
Food and Nutrition Board: Institute of Medicine. Tiamina, Ryboflawina, Niacyna, Witamina B6, Folian, Witamina B12, Kwas pantotenowy, Biotyna i Cholina. Washington DC: National Academy Press, 1998.
Georgadze GE. Wpływ witaminy B1 i B12 na indukcję złośliwego wzrostu u chomików. Vopr Onkol 1960;6:54-8.
Healton EB, Savage DG, Brust JC, Garrett TJ, Lindenbaum J. Neurologiczne aspekty niedoboru kobalaminy. Medycyna (Baltimore)1991;70:229-45.
Heinrich HC. Metaboliczne podstawy diagnostyki i terapii niedoboru witaminy B12 Semin Hematol 1964;1:199-249.
Heyssel RM, Bozian RC, Darby WJ, Bell MC. Witamina B12 obrotu w człowieka. Przyswajanie witaminy B12 z naturalnych środków spożywczych przez człowieka i szacunki minimalnego dziennego zapotrzebowania. Am J Clin Nutr 1966;18:176-84.
Hurwitz A, Brady DA, Schaal SE, Samloff IM, Dedon J, Ruhl CE. Gastric acidity in older adults. JAMA 1997;278:659-62.
Johnsen R, Berensen B, Staume B, Forde OH, Bostad L, Burhol PG. Prevalences of endoscopic and histological findings in subjects with and without dyspepsia Br Med J 1991;302:749-52.
Joosten E, Lesaffre E, Reizler R. Are different reference intervals for methylmalonic acid and total homocysteine necessary in elderly people? Eur J Haematol 1996;57:222-6.
Joosten E, Pelemans W, Devos P, Lesaffre E, Goosens W, Criel A, Verhaeghe R. Cobalamin absorption and serum homocysteine and methylmalonic acid in elderly subjects with low serum cobalamin. Eur J Haematol 1993;51:25-30.
Kalnev VR, Rachkus I, Kanopkaite SI. Influence of methylcobalamin and cyanocobalamin on the neoplastic process in rats. Pzrikl Biochim Mikrobiol 1977;13:677.
Krasinski SD, Russel RM, Samloff IM, Jacob RA, Dallal GE, McGandy RB, Hatz SC. Fundamentalne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka w populacji osób starszych: Effect on hemoglobin and several serum nutritional indicators. J Am Geriatr Soc 1986;34:800-6.
Loria A, Vaz-Pinto A, Arroyo P, Ramirez-Mateos C, Sanchez-Medal L. Niedokrwistość żywieniowa. 6. Płodowe wątrobowe przechowywanie metabolitów w drugiej połowie ciąży. J Pediatr 1977;9:569-73.
Louwman MW, van Dusseldorp M, van de Vijver FJ, Thomas CM, Schneede J, Ueland PM, Refsum H, van Staveren WA. Signs of impaired cognitive function in adolescents with marginal cobalamin status. Am J Clin Nutr 2000;72:762-9.
Mollin DI, Ross GI. Stężenia witaminy B12 w surowicy i moczu normals i pacjentów z anemią megaloblastyczną i innych chorób. J Clin Pathol 1952;5:129-39.
Muir M, Landon M. Endogenous origin of microbiologically-inactive cobalamins (cobalamin analogues) in the human fetus. Br J Haematol 1985;61:303-6.
Naurath HJ, Josten E, Riezler R, Stabler SP, Allen RH, Lindenbaum J. Effects of vitamin B12, folate, and vitamin B6 supplements in elderly people with normal serum vitamin concentrations. Lancet 1995:346:85-9.
Norman EJ, Morrison JA. Badania przesiewowe populacji osób starszych w kierunku niedoboru kobalaminy (witaminy B12) przy użyciu oznaczenia kwasu metylomalonowego w moczu metodą spektrometrii masowej chromatografii gazowej. Am J Med 1993;94:589-94.
Ostryanina AD. Wpływ witaminy B12 na indukcję nowotworów w skórze myszy. Patol Fiziol Eksperoim Terapiya 1971;15:48-53.
Pennypacker LC, Allen RH, Kelly JP, Matthews LM, Grigsby L, Kaye K, Lindenbaum J, Stabler SP. High prevalence of cobalamin deficiency in elderly out-patients. J Am Geriatr Soc 1992;40:1197-204.
Rogers AE. Variable skutki lipoprobe-deficient, dieta wysokotłuszczowa na chemicznych czynników rakotwórczych u szczurów. Cancer Res 1975;35:2469-74.
Savage D, Gangaidzo I, Lindenbaum J. Witamina B12 niedobór jest główną przyczyną niedokrwistości megablastycznej w Zimbabwe. Br J Haematol 1994:86:844-50.
Scarlett JD, Read H, O’Dea K. Protein-bound cobalamin absorption declines in the elderly Am J Hematol 1992;39:79-83.
Specker BL, Black A, Allen L, Morrow F. Niskie stężenia mleka są związane z niskimi stężeniami w surowicy u kobiet wegetariańskich i do kwasu metylomalonowegouria w ich niemowląt. Am J Clin Nutr 1990;52:1073-6.
Trugo NM, Sardinha F. Kobalamina i zdolność wiązania kobalaminy w ludzkim mleku. Nutr Res 1994;14:22-33.
Van Asselt DZ, van den Broek WJ, Lamers CB, Corstens FH, Hoefnagels WH. Free and protein-bound cobalamin absorption in healthy middle-aged and older subjects. J Am Geriat Soc 1996;44:949-53.
Vaz Pinto A, Torras V, Dsandoval JF, Dillman E, Mateos CR, Cordova MS. Kwas foliowy i witaminy B12 oznaczenie w wątrobie płodu. Am J Clin Nutr 1975;28:1085-6.
.